Ήρθε η ώρα της Αργεντινής

Του Δημήτρη Καζάκη

Η προσπάθεια να εμφανιστεί ότι η Αργεντινή καταρρέει συνεχίζεται. Βέβαια, πιο ήσυχα τώρα, χωρίς ντόρο, καθώς δεν είδαν αυτό που ποθούσαν, δηλαδή την κατάρρευση μιας ολόκληρης χώρας, επειδή οι αγορές την κήρυξαν σε πτώχευση. Τέλος πάντων, ακόμη κι αν δεν καταρρεύσει σήμερα, θα καταρρεύσει σίγουρα αύριο, μας λένε οι εκδιδόμενοι επί χρήμασι της πολιτικής και της δημοσιογραφίας.

Καθώς πάμε σε "διαπραγματεύσεις" τον Σεπτέμβριο για την περίφημη "βιωσιμότητα" του ελληνικού χρέους και το παραμύθι θα πάει σύνεφο, τόσο από τους κυβερνώντες, όσο και από την αντιπολίτευση, καλό είναι να έχουμε εμπεδώσει τα διδάγματα από την Αργεντινή.

Τι μας δίδαξε η περίπτωση της Αργεντινής;

Πρώτο: Η διαγραφή του χρέους από μια χώρα, έστω και του μεγαλύτερου μέρους του, χωρίς "προϋποθέσεις", δυσβάσταχτα ανταλλάγματα υπέρ των  δανειστών και επιβολή ξένης επιτροπείας τύπου ΔΝΤ και τρόικας, γίνεται πάντα με μονομερή ενέργεια. Όπως το έκανε η Αργεντινή το 2004. Κι ο λόγος είναι απλός. Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί προκειμένου να σβήσει έστω το μεγαλύτερο μέρος του χρέους, το απαραβίαστο της εθνικής της κυριαρχίας ως βασικό διαπραγματευτικό ατού.

Σε διαφορετική περίπτωση εγκαταλείπει το όπλο της εθνικής της κυριαρχίας και παραδίδεται στις καλές προθέσεις των δανειστών. Δεν υπάρχει ούτε ένα παράδειγμα αναδιάρθρωσης χρέους παράδειγμα με σβήσιμο του μεγαλύτερου μέρους, χωρίς η κυβέρνηση της χώρας να μην προχώρησε σε μονομερείς ενέργειες. Όλες οι άλλες αναδιαθρώσεις ήταν σαν της Ελλάδας. Υπέρ των δανειστών και με αποικιοκρατικά ανταλλάγματα.

Δεύτερο: Η κατάρρευση μιας χώρας που οδηγεί στην απελπισία τον πληθυσμό της, δεν είναι προϊόν της επίσημης πτώχευσής της, αλλά των πολιτικών που εφαρμόζονται. Έτσι η Αργεντινή όσο εφάρμοζε πιστά τις πολιτικές του ΔΝΤ, υπό την αποικιοκρατική του κηδεμονία, οδηγήθηκε σε επίσημη πτώχευση και κατάρρευση το 2001-2002. Τώρα που η Αργεντινή δεν ακολουθεί τις συνταγές του ΔΝΤ και ούτε είναι έρμαιο των δανειστών της, το γεγονός ότι οι αγορές την κήρυξαν σε επίσημη πτώχευση δεν οδήγησε σε κατάρρευση την οικονομία της, ούτε σε απελπισία τον πληθυσμό της.

Τα τρομοκρατικά σενάρια που πλασάρονται στην Ελλάδα αν τυχόν υπάρξει "ανεξέλεγκτη χρεοκοπία" δεν συνιστούν τίποτε περισσότερο από την πρόθεση των κυβερνώντων να επιβάλουν καθεστώς κατάρρευσης και χάους στην χώρα σε περίπτωση που ο λαός, ή οι συνθήκες επιβάλλουν αθέτηση πληρωμών προς τους δανειστές. Μόνο με πρόθεση των κυβερνώντων οδηγείται μια χώρα στην καταστροφή υπό συνθήκες πτώχευσης. Και πότε έχουν την πρόθεση οι κυβερνώντες; Όταν υπηρετούν τυφλά τους δανειστές. Σε καμιά άλλη περίπτωση.

Τρίτο: Όταν μια χώρα σταματά να πληρώνει τους δανειστές της και οι αγορές την κηρύσσουν σε πτώχευση, το μόνο που παθαίνει είναι ότι δεν μπορεί να δανειστεί ξανά για ένα διάστημα από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Μπορεί μια οικονομία να αναπτυχθεί χωρίς εξωτερικό δανεισμό; Ναι μπορεί. Απόδειξη η Αργεντινή που πάνω από μια δεκαετία εξυπηρετεί το χρέος που έχει απομείνει, πληρώνει μισθούς και συντάξεις - που δεν περικόπτει συνέχεια - και χρηματοδοτεί την ανάπτυξή της, χωρίς προσφυγή στον εξωτερικό δανεισμό. Και μάλιστα οι ρυθμοί ανόδου της Αργεντινής χωρίς εξωτερικό δανεισμό ήταν πολύ μεγαλύτεροι από την εποχή που ήταν δανειζόταν συνέχεια.

Ο εξωτερικός δανεισμός δεν επιβάλλεται από τις ανάγκες ανόδου, ή ανάπτυξης μιας οικονομίας, αλλά από τις διαπλοκές της εξουσίας με τους άρχοντες των κεφαλαιαγορών. Η κερδοσκοπία με τα κρατικά χρέη είναι μια από τις πιο επικερδείς τοποθετήσεις κεφαλαίων στη διεθνή αγορά. Το μόνο που έχει να κάνει κανείς είναι να εξαγοράσει πολιτική εύνοια και έτσι να εξασφαλίσει ότι το κράτος δεν θα πάψει ποτέ να εξυπηρετεί τα δάνειά του. Έστω κι αν από την εξυπηρέτηση πεθαίνει ο λαός και ξεπουλιέται η χώρα.

Αυτός είναι κι ο βασικός λόγος που οι κυβερνήσεις επιμένουν να δανείζονται και να εξυπηρετούν τα χρέη τους, ακόμη κι όταν το κράτος, η οικονομία και η κοινωνία καταρρέουν. Οι μίζες για τους κυβερνώντες, που αφήνουν τα κρατικά χρέη και η διαχείρισή τους, δεν συγκρίνονται με κανενός είδους "δοσίματα" τύπου Siemens, ή άλλες δωροληψίες από προμήθειες και έργα.

Τέταρτο: Μήπως η Αργεντινή όταν μονομερώς διέγραψε το χρέος αποκλείστηκε από τις αγορές; Μήπως τίναχθηκε στον αέρα το εξωτερικό της εμπόριο; Κάθε άλλο. Το εξωτερικό της εμπόριο εκτινάχθηκε και η Αργεντινή ως χώρα προσέλκυσε περισσότερες επενδύσεις στην πραγματική της οικονομία μετά την διαγραφή του χρέους της, απ' ότι πριν. Αυτή είναι η αλήθεια.

Βέβαια, μας λένε κάποιοι πονηροί της λεγόμενης αντιμνημονιακής αντιπολίτευσης, η Ελλάδα είναι άλλη περίπτωση. Το χρέος είναι πολύ μεγαλύτερο, η χώρα είναι σε χειρότερα χάλια και ανήκει στην ευρωζώνη. Αυτό τι σημαίνει; Ότι δεν ισχύουν όσα ίσχυσαν στην Αργεντινή, ή ακριβώς το αντίθετο; Το γεγονός ότι η χώρα μας δεν έχει ούτε καν την ελευθερία επιλογής πολιτικών και διεθνών σχέσεων, είναι ένας επιπλέον πολύ επιτακτικός λόγος για να ακολουθήσουμε το ταχύτερο δυνατό το παράδειγμα της Αργεντινής. Προσπαθώντας παράλληλα να εφαρμόσουμε τα διδάγματά της με καλύτερο τρόπο.

Τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Όποιος λέει ότι θα διαπραγμετευτεί με τους δανειστές εντός της ευρωζώνης, όπου η Ελλάδα δεν μπορεί όχι μόνο να ασκεί εθνική κυριαρχία, αλλά ούτε καν έχει τη δυνατότητα ελευθερίας επιλογής, για να μειώσει το χρέος, είτε είναι μια ακόμη περίπτωση Σαμαραβενιζέλου, είτε απλά είναι επικίνδυνα ηλίθιος. Τόσο απλά είναι τα πράγματα.

Όταν σας λένε διαφορετικά, ρωτήστε τους: πείτε μας που, πώς και πότε έγινε ουσιαστική διαγραφή χρέους υπέρ του λαού χωρίς να ακολουθηθεί ο δρόμος που ακολούθησε η Αργεντινή; Κι αν σας αναφέρουν τη συνδιάσκεψη του Λονδίνου του 1953, που υποτίθεται ότι διέγραψε το 60% του χρέους της Γερμανίας, να τους στείλετε στον Τσίπρα αδιάβαστους. Μιας και η συγκεκριμένη συνδιάσκεψη δεν έγινε για να διαγράψει, αλλά για να φορτώσει τα προπολεμικά χρέη στην τότε Δυτική Γερμανία και μάλιστα με όρους αποικίας του ΝΑΤΟ. Πάνω σ' αυτά τα χρέη που της φόρτωσαν οι Αγγλοαμερικάνοι, της έκαναν σκόντο. Ωραία διαγραφή! Και ακόμη πιο ωραίο παράδειγμα για να ακολουθήσει η Ελλάδα!

Άλλοι πάλι αρέσκονται να δημαγωγούν με τα οικονομικά προβλήματα και τις πιέσεις που δέχεται η Αργεντινή. Ναι, η Αργεντινή έχει οικονομικά προβλήματα. Μόνο που κανένα απ' αυτά δεν συγκρίνεται με την κατάρρευση του 2001-2002. Και επίσης δεν είναι αποτέλεσμα τη μη πληρωμής του χρέους, αλλά των βαθύτερων διαθρωτικών προβλημάτων της Αργεντίνικης οικονομίας που δεν έχουν ακομη αντιμετωπιστεί.

Το σίγουρο είναι ότι οι πιέσεις εναντίον της Αργεντινής εντείνονται και θα ενταθούν ακόμη περισσότερο προκειμένου οι γύπες των αγορών και της πολιτικής να ξεφορτωθούν την κυβέρνηση Κίχνερ. Ή έστω να την αναγκάσουν να ενδώσει και να επιστρέψει την χώρα και τον λαό της στις ζωφερές αγκάλες του ΔΝΤ και των αδίστακτων συμφερόντων που εκπροσωπεί.

Μονόδρομος η διεθνοποίηση της υπόθεσης

Η κυβέρνηση Κίχνερ απάντησε σ' αυτή την πίεση με προσφυγή στο διεθνές δικαστήριο της Χάγης κατά των ΗΠΑ. Η Αργεντινή αναφέρει στην αίτησή της ότι οι ΗΠΑ έχουν "διαπράξει παραβιάσεις εναντίον της κυριαρχίας της Αργεντινής και των ασυλιών της, όπως και άλλες παραβιάσεις ως αποτέλεσμα δικαστικών αποφάσεων που υιοθετήθηκαν από τα δικαστήρια των Ηνωμένων Πολιτειών." Φυσικά οι ΗΠΑ αρνήθηκαν την δικαιοδοσία του δικαστηρίου, τρέμοντας τυχόν απόφασή του υπέρ της εθνικής κυριαρχίας της Αργεντινής.

Η διεθνοποίηση της αντιδικίας και η μετατροπή της σε διακρατικό ζήτημα του διεθνούς δικαίου, είναι σίγουρα ο ορθός δρόμος για την Αργεντινή. Ελπίζουμε μόνο να μην μείνει μόνο στην προσφυγή, ιδίως τώρα που οι ΗΠΑ αρνήθηκαν την δικαιοδοσία του διεθνούς δικαστηρίου. Η κυβέρνηση της Αργεντινής είναι υποχρεωμένη να μετατρέψει την όλη υπόθεση σε ένα από τα πιο σοβαρά εμπόδια στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ.

Κάτι τέτοιο θα έπρεπε να το είχε κάνει από την πρώτη στιγμή, αρνούμενη να υπαχθεί στην δικαιοδοσία του δικαστηρίου της Νέας Υόρκης. Και στην περίπτωση δικαστικών αποφάσεων ερήμην της, να θέσει το όλο ζήτημα ως καίριο πρόβλημα που επιρεάζει βαθιά τις διακρατικές σχέσεις της Αργεντινής με τις ΗΠΑ μιας και προσβάλεται η εθνική της κυριαρχία και οι ασυλίες που διαθέτει ως κυρίαρχο κράτος. Δυστυχώς η μετριοπάθεια βλάπτει όταν έχεις να τα βάλεις με γύπες των αγορών και της πολιτικής.

Ο εσωτερικός "αντίπαλος" του λαού της Αργεντινής

Η θεμελιώδης αδυναμία της Αργεντινής είναι ότι διαθέτει μια οικονομία όπου βασιλεύουν τα ιδιωτικά τραστ και καρτέλ, τα ιδιωτικά μονοπωλιακά συμφέροντα, τα οποία ελέγχουν ακόμη και σοβαρές υποδομές της χώρας, όπως το νερό, η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες. Η Αργεντινή επίσης υποφέρει από μια ιδιαίτερα συντηρητική αριστροκρατία, η οποία όχι μόνο κατέχει το μεγαλύτερο μέρος της αξιοποιήσιμης γης από την εποχή της ισπανικής αποικιοκρατίας, αλλά ιστορικά στήριξε τον δικτατορα Βιντέλα μαζί με τις πολυεθνικές εξ ΗΠΑ. Η κάστα αυτή, που θεωρεί τον εαυτό της απόγονο της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας και των παλιών καλών προνομίων της, αντιμετωπίζει τον υπόλοιπο πληθυσμό ως ιθαγενείς.

Οι μεγάλοι ολιγάρχες δεν έχουν πια καμιά διάθεση να υπομείνουν τον "λαϊκισμό" της Κίχνερ και πολύ περισσότερο του υπουργού οικονομικών της Κισίλοφ, το οποίον - δικαίως ή αδίκως - χαρακτηρίζουν με αποτροπιασμό ως "μαρξιστή". Κι όλα αυτά γιατί ιδίως τα δυο τελευταία χρόνια προχώρησαν στην εθνικοποίηση των πετρελαίων, επέβαλαν ανώτατο όριο στις τιμές βασικών υπηρεσιών προς τον πληθυσμό και υποστηρίζουν ανοιχτά ότι πρέπει να επικεντρωθεί η οικονομία όχι τόσο στις εξαγωγές, αλλά στην εσωτερική κατανάλωση και την υποκατάσταση των εισαγωγών από εγχώρια παραγωγή.

Η κατεύθυνση αυτή είναι όντως η μοναδική για να αντιμετωπίσει η οικονομία της Αργεντινής τα διαρθρωτικά της προβλήματα όπως εκδηλώνονται με τον πληθωρισμό, την ανεργία και κυρίως την ιδιαίτερα εκτεταμένη προσωρινή απασχόληση με χαμηλές αμοιβές. Ο άλλος δρόμος είναι να ξαναπέσει στον φαύλο κύκλο που την οδήγησε τελικά στην κατάρρευση του 2001. Αν και αυτή τη φορά τα συμφέροντα που καραδοκούν, δεν θα της επιτρέψουν να ξαναϋπάρξει ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, που μπορεί να πτωχεύει και να διαγράφει χρέος μονομερώς.

Οι ολιγάρχες ξέρουν πολύ καλά ότι στο βαθμό που η κυβέρνηση Κίχνερ προχωρήσει σ' αυτή την κατεύθυνση, θα αναγκαστεί να ενισχύσει τον παρεμβατικό ρόλο του κράτους, να εθνικοποιήσει τις κρίσιμες υποδομές που σήμερα βρίσκονται ακόμη στα χέρια ιδιωτών και να μετατρέψει την άνοδο των αμοιβών της εργασίας, δηλαδή την αγοραστική δύναμη των πλατύτερων μαζών του πληθυσμού, σε βασική κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανόδου. Κι επομένως το καθεστώς προνομίων και μονοπωλιακής ασυδοσίας που απολαμβάνουν ακόμη και σήμερα, κινδυνεύει. Και κινδυνεύει άμεσα.

Αυτός είναι ο λόγος που συμπαρατάσονται με τους γύπες εξ ΗΠΑ. Στα ΜΜΕ που ελέγχουν έχει αρχίσει μια ολόκληρη εκστρατεία εναντίον της "ανεύθυνης" Κίχνερ και του "μαρξιστή" Κισίλοφ. Το χειρότερο όμως δεν είναι αυτό. Έχουν αρχίσει την φαιά προπαγάνδα στα πιο καθυστερημένα και καταπονημένα στρώματα. Οι εταιρείες τους που απασχολούν το μεγαλύτερο μέρος της φτωχολογιάς με προσωρινή, ή εποχική απασχόληση για ψίχουλα, έχουν αρχίσει να "ενημερώνουν" ότι με την "πτώχευση", οι πιο χαμηλόμισθοι θα χάσουν τη δουλειά τους. Δεν είναι αλήθεια, αλλά γι' αυτόν που ζει μεροδούλι, μεροφάι, ακόμη και η σκέψη αποτελεί σοκ.

Τι χρειάζεται σήμερα η Αργεντινή

Η κυβέρνηση δεν μπορεί να απαντήσει σ' αυτή την ενορχηστρωμένη επίθεση από το εσωτερικό και το εξωτερικό, παρά μόνο με έναν τρόπο. Με ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο οικονομικής ανασυγκρότησης με βασικό μοχλό τον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων και τις διακρατικές συμφωνίες που έχει αποδείξει ότι μπορεί να εξασφαλίσει προς το συμφέρον της χώρας. Πρέπει να προχωρήσει αποφασιστικά με ένα πανεθνικό σχέδιο εθνικοποίησης των κρίσιμων τομέων της οικονομίας, όπως είναι το υπέδαφος της χώρας και ο μεταλλευτικός πλούτος του, το δίχτυο ενέργειας, το νερό, οι μαζικές μεταφορές, οι τηλεπικοινωνίες.

Όλα αυτά θα δώσουν ανάσα και πνοή στην οικονομία. Θα διαλύσουν τις μονοπωλιακές καταστάσεις και θα επιτρέψουν στην μικρομεσαία ιδιωτική επιχειρηματικότητα να αναπτυχθεί ραγδαία, προσφέροντας τοπική ανάπτυξη, απασχόληση και εισόδημα. Θα δώσει τη δυνατότητα να οικοδομηθεί ταυτόχρονα ένα ολοκληρωμένο δίχτυο κοινωνικής ασφάλισης για όλους του εργαζόμενους και τις οικογένειές τους στη βάση της δωρεάν υγείας, παιδείας και κοινωνικής πρόνοιας που διασφαλίζουν την αξιοπρέπεια και την κοινωνική άνοδο των πολιτών.

Η οικονομία της Αργεντινής ήδη από το 2013 εμφανίζει σημάδια στασιμότητας. Οι εκβιαστές της ελπίζουν σε μια βαθιά ύφεση που θα κλονίσει την πολιτική κυριαρχία των δυνάμεων που στηρίζουν την κυβέρνηση στην πορεία που έχει επιλέξει. Είναι σίγουρο ότι θα κάνουν ότι είναι δυνατό για να προκαλέσουν περισσότερη οικονομική δυσπραγία για την Αργεντινή μέσα από ένταση των απολύσεων στο όνομα της ύφεσης, δημιουργία έντονων πληθωριστικών πιέσεων με τεχνητές ελλείψεις, διακοπές παροχής υπηρεσιών και μονοπωλιακά υψηλές τιμές, κερδοσκοπική πίεση στο νόμισμα για να εξαντληθούν τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας ώστε να την αναγκάσουν να βγει να δανειστεί από τις διεθνείς αγορές με τους δυσμενέστερους δυνατούς όρους οικονομίας και πολιτικής.

Το οικονομικό περιβάλλον αυτό είναι ιδανικό και για μια ακόμη επιχείρηση "πορτοκαλί επανάστασης", όπως στην πλατεία Maidan της Ουκρανίας. Κάτι άλλωστε που ξένα και ντόπια κυκλώματα το προσπάθησαν πριν ένα χρόνο στο Μπουένος Άιρες κινητοποιώντας την χρυσή, αλλά αργόσχολη νεολαία της μεσαίας τάξης, που συναρπάζεται από την χολιγουντιανή εικόνα του "αμερικανικού τρόπου ζωής" και δεν συγκινείται από εθνικές ανεξαρτησίες και πατριωτισμούς. Η επιχείρηση απέτυχε παταγωδώς, χωρίς να σημαίνει ότι δεν θα την ξαναδούμε να αναβιώνει, αν η κυβέρνηση δειλιάσει και δεν απαντήσει έγκαιρα στον οικονομικό πόλεμο που δέχεται η χώρα της.

Η πρώτη αντίδραση της κυβέρνησης

Οφείλουμε βέβαια να πούμε ότι η κυβέρνηση της Φερνάντεζ Κίχνερ φαίνεται να το αντιλαμβάνεται. Την Παρασκευή 8/7 η Φερνάντεζ μιλώντας στην εθνική τηλεόραση της χώρας της εξήγγειλε μέτρα και πολιτικές για να αντιμετωπιστεί η επιβράδυνση και η στασιμότητα στην οικονομία της. Τα προβλήματα αυτά έχουν να κάνουν με την βαθύτερη διάρθρωση της οικονομίας της Αργεντινής, η οποία στηρίζεται στον εξαγωγικό προσανατολισμό και στην ιδιωτική μονοπωλιακή εκμετάλλευση. Αυτό οφείλει να αλλάξει ριζικά και το ταχύτερο δυνατόν. 

Η Φερνάντεζ κάλεσε τους Αργεντίνους "να καταναλώνουν γιατί είναι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλιστεί η οικονομική δραστηριότητα." Ναι, σωστό, αλλά χρειάζεται εισόδημα. Και μάλιστα αυξανώμενο εισόδημα στα λαικά στρώματα, των οποίων η κατανάλωση έχει αποδειχθεί ότι δεν επιβαρύνει το εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο. Αν δεν υπάρξει δραστική αύξηση των εργατικών απολαβών και του λαϊκού εισοδήματος, η αύξηση της κατανάλωσης θα παραμείνει ευχή, ή αυστηρά υπόθεση των πιο παρασιτικών στρωμάτων του πληθυσμού με ότι αυτό σημαίνει για την οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας.

Σχετικά με την απασχόληση η κυβέρνηση της Αργεντινής εξήγγειλε ένα πρόγραμμα για την αποφυγή των απολύσεων, ιδιαίτερα στις επιχειρήσεις που λαμβάνουν κρατική στήριξη. Ανακοινώθηκε επίσης η ανανέωση του στόλου των μέσων μαζικής μεταφοράς, οδικής και σιδηροδρόμου με σκοπό την εξοικονόμηση του χρόνου μετακίνησης για τους εργαζόμενους, αλλά και την μείωση του κοστους.

Ανακοινώθηκαν επίσης και παρεμβάσεις στην αγορά ακινήτων, αλλά όλα αυτά απέχουν από το να είναι ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανασυγκρότησης της οικονομίας. Το παλιό "μοντέλο" της παραγωγής από μεγάλες συγκεντρώσεις ιδιωτικού κεφαλαίου με στόχο την εξωτερική αγορά, πνέει τα λοίσθια και δεν μπορεί να δώσει πια ούτε καν τους ρυθμούς ανόδου της προηγούμενης περιόδου. Για να επιβιώσει αυτό το "μοντέλο" θα πρέπει να συντριβούν όλες οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις της τελευταίας δεκαετίας, ή θα πρέπει η Αργεντινή να αλλάξει "μοντέλο" επειγόντως.

Ένα είναι σίγουρο. Ήρθε η ώρα για την Αργεντινή να προχωρήσει αποφασιστικά μπροστά. Μόνο έτσι θα γλυτώσει μια για πάντα και από τους γύπες της παγκόσμιας οικονομίας και πολιτικής. Μόνο έτσι θα δικαιώσει τις προσδοκίες του λαού της. Διαφορετικά θα την δούμε να αφανίζεται, όπως είδαμε να συμβαίνει στην Ουκρανία και αλλού στη λατινική Αμερική. Η παγκόσμια οικονομία των κεφαλαιαγορών σήμερα δεν ανέχεται πια συγκροτημένα κράτη, ακόμη και με την παραδοσιακή έννοια του όρου.