Φιλοσοφική συνείδηση και πολιτική

Φιλοσοφική συνείδηση και πολιτική

του Στέλιου Συρμόγλου

[Πηγή: Freepen.gr, 10/03/2013]

Η λέξη “φιλοσοφία” χρησιμοποιείται πολλές φορές από τους πολιτικούς με υποτιμητικό τρόπο. Η φράση “δεν αφήνεις τις φιλοσοφίες” ακούγεται συχνά στους ανούσιους τηλεοπτικούς διαξιφισμούς μεταξύ πολιτικών διαφόρων αποχρώσεων. Πολλοί δε από τους… εκπροσώπους του λαού, με έρμα την επιπολαιότητα και τη ρηχότητα της σκέψης τους, θεωρούν ότι όσοι ασχολούνται με το “φιλοσοφείν” είναι και… Αυνάνες!

Κι όμως, ο φιλόσοφος δεν οπλίζει μόνο τη γνωστική, αλλά ακονίζει και την ηθική συνείδηση του ανθρώπου και επηρεάζει έτσι βαθύτατα το πεπρωμένο της κοινότητας. Ενσαρκώνει ακόμη το γνήσιο πνεύμα της ελευθερίας, δηλαδή την αποστολή της ίδιας της φιλοσοφίας, που είναι ο επαναπατρισμός της ελευθερίας του πνεύματος. Για τους εμπλεκόμενους ωστόσο στην πολιτική, οι έννοιες της ηθικής και της ελευθερίας ταυτίζονται με τα… ακκίσματα της ελαστικής τους συνείδησης.

Και δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν ή και δεν τους συμφέρει να παραδεχθούν ότι από τότε που έλαμψε η φιλοσοφική αστραπή στον ουρανό του πνεύματος, ο δρόμος του ανθρώπου είναι καρποφόρος. Το δημιουργικό της δρόμο συνεχίζει, επίσης, η φιλοσοφία με την ίδια μάλιστα ερευνητική ορμή που πριν από δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια τον άρχισε. Στο μεταξύ έδωσε στον άνθρωπο να καταλάβει ελέγχοντας τις εσωτερικές φυσικές του δυνάμεις ότι είναι βέβαια φυσικόν όν, δεν ανήκει όμως μόνο στη φυσική πραγματικότητα, γιατί σκέπτεται “περί της φύσεως”.

Συνδέεται με έναν κόσμο, αλλά δεν δένεται μόνο σ’ αυτόν, αφού υψώνεται πάνω από αυτόν, οραματίζεται νέους και σχεδιάζει μελλούμενος και ανώτερους. Είναι ένα άτομο μιας συγκεκριμένης οικογένειας ή κοινωνίας, στην ουσία όμως είναι ένας οδοιπόρος, ξένος ανάμεσα στο “σήμερα” και στο “αύριο”, άνθρωπος με ψυχή, στον τόπο των ιδεών, αλλά η ίδια είναι άτοπη, παντού και πουθενά.

Ποια είναι η ουσία της και η εσωτερική της ενέργεια; Ποια η τύχη της μετά το θάνατο; Ποια η σχέση της με το σώμα; Ποια η σχέση του πνεύματος και ύλης; Ποσοτικά είναι συγκρίσιμος ο άνθρωπος με τον κόσμο ή η υπεροχή του είναι ποιοτική αντλούμενη από το πνεύμα του; Το βέβαιο είναι ότι ο άνθρωπος είναι εγκόσμιος. Όμως νοσταλγεί το Επέκεινα, το Υπερβατικό, το Απόλυτο. Ξέρει ότι ο κόσμος που τον περιβάλλει ούτε ουσιώδης είναι, ούτε όλος είναι ένα θραύσμα του όλου. Αυτή η ρωγμή του όντος γίνεται ρωγμή της συνείδησής του, η οποία φιλοσοφούσα όμως τώρα επιχειρεί να ακεραιώσει το Ον, να συλλάβει το ελλείπον, να εκβάλει μέσα στους κόλπους του.

Η προσπάθεια αυτή να συλληφθεί το όντως ον είναι σωτηρία για το πνεύμα. Το “Είναι” είναι η αιτία του Νοείν. Το κέρδος από την επαφή μας με το Ον είναι ήδη μέγα. Μπορεί όμως η φιλοσοφούσα συνείδηση να φέρει σε αίσιο τέλος και αυτήν την εσχάτη αποστολή της: Να γαληνεύσει το μεταφυσικό πόνο του ανθρώπου;

Η φιλοσοφία σήμερα υπεύθυνη απέναντι στο βαρύτιμο παρελθόν της, οφείλει να αντιμετωπίσει με μεγάλη περίσκεψη τις κοσμογονικές αλλαγές και την κρίση των καιρών μας: Την απώλεια του μέτρου, την περιφρόνηση αρχών, τη θρησκευτική, ηθική, κοινωνική και πολιτική αμηχανία του ανθρώπου. Ειδικότερα καλείται να ηνιοχήσει τον άφρονα εγωισμό, την ύβριν της σύγχρονης τεχνικής και να βοηθήσει τον άνθρωπο ως πρόσωπο που κινδυνεύει να απολεστεί μέσα στην ανωνυμία του πλήθους. Και που απειλείται να μετατραπεί σε απλό βιολογικό ον χωρίς εσωτερική, αντικειμενική, πρακτική ελευθερία και μεταφυσική ουσία και δύναμη.

Με χρέος και δέος ενώπιον μιας τέτοιας μεγάλης και κρίσιμης αποστολής, η φιλοσοφία πρέπει να συνεγείρει και τις άλλες δυνάμεις που διαμορφώνουν αποφασιστικά την πορεία του ανθρώπου και των ανθρωπίνων κοινοτήτων, ώστε να καταστεί αποτελεσματική η φωνή της. Οφείλει να δείξει ότι, αν οι τεράστιες επιστημονικές και τεχνικές δυνατότητες δεν ελεγχθούν υποτασσόμενες στις ανθρώπινες ηθικές αξίες, η ατραπός ενός απόλυτου ολέθρου είναι ανοικτή και σύντομη. Να εγείρει με το διδακτικό της έργο τις συνειδήσεις της νέας γενιάς και να επιδράσει στην όλη παιδευτική διαδικασία, ώστε έτσι τα μηνύματα της να διαποτίσουν τη σκέψη του λαού. Να αναλάβει η ίδια ενεργό πολιτική δράση.

Να ειδοποιήσει τον επιστήμονα για το διπλό του χρέος προς την επιστήμη, αλλά κυρίως προς τον Άνθρωπο. Ο επιστήμονας όσον κι αν είναι εξαρτημένος από την πολιτεία, ουσιαστικά αυτοπροσδιορίζεται. Η συνείδησή του είναι ελεύθερη και υπεύθυνη και χρεωμένη να υπηρετεί διαιώνιες αξίες. Επιστημονική αρετή είναι η επίγνωση ότι η επιστήμη σήμερα δεν είναι αναξιολογική. Όπως χρέος της φιλοσοφίας είναι να υπογραμμίσει έντονα την ανάγκη να έχει η Ηθική το προβάδισμα έναντι της Πολιτικής.

Να αναλύσει και να αξιολογήσει ωε κριτήρια, με τα οποία είναι θεμιτή η διεκδίκηση μιας θέσης μέσα στη σύγχρονη κοινωνική συνοδόντηση, την ηθική ποιότητα, την πνευματική ικανότητα και την επαγγελματική απόδοση. Να αποκαλύψει την απειλή που κρύβει το σύνθημα περί περισσότερης ελευθερίας και λιγότερης ευθύνης. Να αγωνιστεί για την ειρηνική συνύπαρξη χωρίς βία κατά της βίας και του ολοκληρωτισμού. Όπως έχει χρέος και εσχάτη αποστολή η φιλοσοφία να μεταποιήσει την άβουλη μάζα σε σκεπτόμενους ανθρώπους με προσωπική ταυτότητα, ελεύθερη βούληση και ευθύνη. Με αυτοσυνειδησία και επίγνωση. Και να τους οδηγήσει στην κατανόηση της ιερότητας της εκλογής και της ψήφου, καθώς και στην απροσμέτρητη ευθύνη τους για την ελευθερία και τη δημοκρατία.

Η φιλοσοφία δεν πρέπει να αποξενωθεί από το μακραίωνο και ατίμητο γνωσιοθεωρητικό και οντολογικό της έργο, με το οποίο θεμελίωσε την επιστήμη, την τέχνη, τον πολιτισμό, γιατί θα ήταν σαν να άφηνε να σβήσει το ιλαρό φως της ανθρώπινης μεταφυσικής ελπίδας. Η μεταφυσική ελπίδα ως σφοδρή ορμή προς το υπέρτατο Αγαθό και ως “νοερώς εφάψασθαι” του θείου, αποτελεί την πλέον ευγενική και υψηλή μορφή ζωής του πνεύματος μέσα στους κόλπους του αιώνιου.

Είναι που γίνεται έτσι η αιτία του Νοείν. Τούτο ακριβώς συνιστά τη μόνη πραγματικότητα, χωρίς την οποία η ανθρώπινη ύπαρξη θα είχε βυθιστεί ανέκκλητα σε θρηνώδη απόγνωση. Και από αυτήν την σκοπιά δείχνεται το φιλοσοφείν ανάγκη, μοίρα του ανθρώπου (Philosophari necesse est).