Η Δημόσια σφαίρα στο απόσπασμα

Η Δημόσια σφαίρα στο απόσπασμα

του Σουλτάνη Γρ.

Η κοινωνία βρίσκεται στο απόσπασμα, σε φάση πλήρους αποδιάρθρωσης. Αναπόφευκτα και η δημόσια σφαίρα-ο δημόσιος χώρος, οι κοινωνικοί θεσμοί και οι κοινωνικές σχέσεις- μέσα στην οποία συγκροτούνται οι ατομικές, συλλογικές και πολιτισμικές ταυτότητες. Από την δυσοίωνη αυτή θέση δε, δεν εξαιρείται καν η ιδιωτική σφαίρα-για την οποία υποτίθεται ότι μεριμνά η φιλελεύθερη ιδεολογία.

Η επίθεση στη δημόσια σφαίρα, εκκινώντας από μια υποκριτική καταγγελία του πελατειακού κράτους και των δημόσιων υπαλλήλων, έχει εκλάβει ολοκληρωτικό χαρακτήρα. Μέσω του κοινωνικού δαρβινισμού, η εξουσία έστρεψε τη μια ομάδα εναντίον της άλλης, ώστε ανενόχλητη να προβεί στην απορρύθμιση του κοινωνικού κράτους και του εργατικού δικαίου. Η τεχνητή πόλωση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, επισκίασε το γεγονός ότι
οποιαδήποτε έκπτωση στο δημόσιο τομέα, συμπαρασύρει και τον ιδιωτικό, τόσο αναφορικά με τα δικαιώματα και το μισθολογικό, όσο και την διαθεσιμότητα σε εργασία.

Η ιστορική στιγμή γι αυτή την επίθεση στην κοινωνία, για την επιτυχή έκβασή της, ήταν η καταλληλότερη, δεδομένου ότι ο κοινωνικός ιστός είχε πλέον διαρραγεί. Ο ατομικισμός, ο καταναλωτισμός, οι μεταναστευτικές ροές, η αποδόμηση των συλλογικών ταυτοτήτων και ή επιβολή της ευελιξίας, είχαν ήδη επιφέρει την μετάλλαξη της συνείδησης. Η κοινωνία, ήταν πια μια μάζα ατόμων που κινούταν με γνώμονα την ατομική επιτυχία και ευημερία. Το παραδοσιακό αξιακό υπόστρωμα με βάση το οποίο γινόταν η συγκρότηση του ατόμου, της γειτονιάς, της κοινότητας, είχε πάψει πλέον να είναι παρών. Η ταυτότητα του καταναλωτή υπερκάλυψε με επιτυχία τις πρότερες λειτουργικές ταυτότητες, όπως ένα ναρκισσιστικό εγώ, τις συλλογικότητες. Αίφνης, η ελληνική κοινωνία είχε μετατραπεί σε «αταξική», αφού η μόνη ταυτότητα ήταν αυτή του πολίτη-καταναλωτή. Το φτηνό χρήμα και η ασφάλεια του ευρώ, δεν διεύρυνε μόνο την άνιση ανάπτυξη μεταξύ βορρά-νότου, δεν εγκατέστησε μόνο συνθήκες οικονομικού ιμπεριαλισμού, αλλά κυρίως υπονόμευσε το υπάρχων πολιτισμικό μοντέλο.

Ο εκμαυλισμός της κοινωνίας συνέπεσε όμως με έναν καθοριστικής σημασίας κοινωνικό διαχωρισμό. Στα πλαίσια της ΕΕ και ειδικά της ευρωζώνης, συντελέστηκε η ενσωμάτωση της ελληνικής πολιτικοοικονομικής ελίτ, στον συνασπισμό της ευρωπαϊκής ελίτ. Μια νέα ιερά συμμαχία έλαβε χώρα σταδιακά, μια νέα αριστοκρατία γραφειοκρατών, χρηματιστών, πολιτικών, επιχειρηματιών, δημοσιογράφων και τεχνοκρατών, που είχε άλλωστε ως αποτέλεσμα την κραυγαλέα ιδεολογική μετάλλαξη των κομματικών μηχανισμών. Η υπερεθνική ελίτ με βάση το μοντέλο της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς», επιχειρεί τον επανασχεδιασμό της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

Το ευρωπαϊκό σχέδιο ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας-Ευρώπη 2020- για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, αποβλέπει αφενός την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και αφετέρου την εξάλειψη του κράτους πρόνοιας. Η στασιμότητα στις επενδύσεις και την κερδοφορία, παράλληλα με τον κίνδυνο να παραμείνει η Ευρώπη στο περιθώριο της παγκόσμιας αναπτυξιακής κούρσας, επιβάλλει την πολιτική ένωση και την αλλαγή του οικονομικού της μοντέλου. Η μείωση του μισθολογικού κόστους σε επίπεδα ανατολικής Ευρώπης και Ασίας και η μεταφορά των δημόσιων επιχειρήσεων και δημόσιου χώρου στο ιδιωτικό κεφάλαιο, υποτίθεται ότι θα επιφέρει την ανάπτυξη. Παρά τις όποιες υποκριτικές κορώνες που εκτοξεύονται ενάντια στη Γερμανία-για την εκτόνωση της λαϊκής δυσαρέσκειας-η ευρωπαϊκή ελίτ έχει αναθέσει στην γερμανική δεξιά να φέρει σε πέρας αυτό το σχέδιο γενικευμένης λιτότητας και μετασχηματισμού της Ευρώπης. Η γερμανική ηγεμονία και κυριαρχία, δεν είναι παρά αποτέλεσμα ευρύτερης συναίνεσης των ελίτ.

Νεοφιλελεύθερος κρατισμός και δημόσια σφαίρα.

Το κράτος είναι μια μηχανή. Το σοσιαλ-φιλελεύθερο κράτος, ως αποτέλεσμα της μεταπολεμικής γενικής συναίνεσης των τάξεων, έλαβε τη μορφή του κράτους πρόνοιας, του κοινωνικού κράτους. Το παρεμβατικό κράτος, επιχειρεί να λειτουργήσει διορθωτικά ως προς την καπιταλιστική βαρβαρότητα, μέσω αναδιανεμητικών πολιτικών και υπήρξε το αποτέλεσμα ταξικών συγκρούσεων, αλλά και πιέσεων από το διεθνές ψυχροπολεμικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, η δημόσια σφαίρα υπήρξε ανοικτή στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις, πάντα βέβαια στα πλαίσια της καπιταλιστικής οικονομίας και της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Γι αυτό και η ανατροπή της ήταν θέμα αλλαγής των συσχετισμών. Ο διαθέσιμος δημόσιος χώρος, τα δημόσια αγαθά, οι κοινωνικοί θεσμοί και οι κοινωνικές σχέσεις, ότι απαρτίζει τη δημόσια σφαίρα, εμφανιζόταν ως αποτέλεσμα της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος, μέσω ενός κανονιστικού πλαισίου ρυθμίσεων. Το ίδιο το κράτος, ως μεγάλος πατέρας, ήταν ο εγγυητής του δημόσιου συμφέροντος. Αυτή η πλασματική και α-ιστορική αντίληψη της κοινωνίας και των θεσμών της, ήταν θέμα χρόνου να ανατραπεί.

Το νεοφιλελεύθερο κράτος, είναι το αποτέλεσμα της ανατροπής των κοινωνικών συσχετισμών και του νέου διεθνούς περιβάλλοντος, είναι ζήτημα συστημικό. Μια ενοποιημένη υπερεθνική ελίτ, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια αποδυναμωμένη εργατική τάξη, ανίκανη να αντισταθεί στην κυρίαρχη ιδεολογία και στην καθημερινή προπαγάνδα. Επιπλέον, η ανθρωπολογική μετάλλαξη της δυτικής κοινωνίας, δεν ευνοεί την παραγωγή νέων ιδεών αμφισβήτησης και οραματισμού. Η ψυχολογία της ατομικής πραγμάτωσης, έχει αναδειχθεί σε κοινωνική ψυχολογία του κομφορμισμού.

Ο νεοφιλελεύθερος κρατισμός έγκειται στην συστηματική χρήση της κρατικής μηχανής για την αποψίλωση της δημόσιας σφαίρας από κάθε δημόσιο χαρακτήρα και από κάθε παραχώρηση που έγινε ιστορικά στην εργατική τάξη. Η ρύθμιση, απροκάλυπτα πια, εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ελίτ, τα οποία κατονομάζονται ως «δημόσιο συμφέρον». Η βίαιη ανατροπή και ιδιωτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας, εκλαμβάνει το χαρακτήρα αντεπανάστασης και γι αυτό επιβάλλεται μέσω μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Η ίδια η φιλελεύθερη δημοκρατία και οι θεσμοί της, το κρατικό μονοπώλιο της βίας, θεωρείται ιδιωτική υπόθεση της ελίτ. Η θεσμική βία στρέφεται ενάντια σε κάθε θεσμό που ενέχει το στοιχείο του γενικού καλού και της συλλογικότητας.

Η επίθεση στο ασφαλιστικό, στο συνταξιοδοτικό και σχολικό σύστημα, αποτελεί ευθεία βολή στην κοινότητα με την ευρεία έννοια. Οι υπηρεσίες και οι χώροι βαίνουν προς ιδιωτικοποίηση. Η απώλεια του δικαιώματος στην υγεία, σε μια αξιοπρεπή σύνταξη, στην εκπαίδευση, δεν μειώνει μόνο τη σημασία της δημόσιας σφαίρας, αλλά περιορίζει δραστικά τα δικαιώματα του πολίτη, ο οποίος πρέπει να αγοράσει υπηρεσίες αναγκαίες για την αξιοπρέπειά του- κάτι ανέφικτο για τις ομάδες των χαμηλών τάξεων- κάτι που καταργεί την έννοια του πολίτη. Ο πολίτης εγκαταλείπεται μόνος του έναντι των αντιξοοτήτων της ζωής, για τις οποίες είναι πια υπεύθυνος. Η ζωή του γίνεται μια ιδιωτική υπόθεση. Η πρόσβαση στα αγαθά και τους πόρους επαφίεται στην ικανότητά του να δημιουργεί προσωπικό πλούτο. Αν δεν μπορεί να ενταχθεί στην κουλτούρα του κέρδους και του ανταγωνισμού, γίνεται ένα σκουπίδι που απορρίπτεται. Ο νεοφιλελεύθερος κρατισμός έχει αυτή τη συνέπεια: να ιδιωτικοποιεί τη δημόσια σφαίρα που είναι αναγκαία συνθήκη για την αναπαραγωγή της κοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο ευνοεί του προνομιούχους και όσους μπορούν να λειτουργήσουν με τους ανίερους κανόνες του κέρδους και ταυτόχρονα δημιουργεί «ανθρωποσκουπίδια». Περιττούς ανθρώπους που είτε θα συνθλιβούν από τις δυσκολίες του βίου, είτε θα πουλήσουν την εργασιακή τους δύναμη ή και τον εαυτό τους για ψίχουλα.

Κεφαλαιοποιμένη κοινωνία

Η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας σφαίρας δεν αφορά μόνο τους κοινωνικούς θεσμούς, αλλά επίσης τον χώρο και τις ανθρώπινες σχέσεις. Η ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου δεν αφορά μόνο τη γεωγραφία, αλλά τον χώρο ως τόπο, που βρίσκεται σε διαπλοκή με την ανθρώπινη ιστορία, τον πολιτισμό και τις κοινωνικές σχέσεις. Η ιδιωτικοποίησή του είναι το μέσο ώστε να γενικευτεί η κεφαλαιοποίηση, από το πεδίο του χώρου, στο πεδίο των ανθρώπινων σχέσεων και δραστηριοτήτων, ώστε κάθε τι να σημαίνει μια τιμή, μια αξία στην οποία μπορεί να επενδύσει το κεφάλαιο.

Η δημόσια σφαίρα απειλείται με την έννοια ότι αποσυναρτάται από τις αποδεκτές πολιτισμικές κατηγορίες και κεφαλαιοποιείται ώστε να επιτρέψει την «ανθρωπομορφοποίηση» του κεφαλαίου. Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να γίνει κατανοητή η ρητορική της ανάπτυξης. «Ανάπτυξη», με βάση το νέο μοντέλο της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς» που προωθεί η ευρωπαϊκή ελίτ, σημαίνει την γενικευμένη κλεφαλαιοποίηση της δημόσιας σφαίρας, την εξαθλίωση των εργαζομένων και την μετατροπή του μεγαλύτερου μέρους από αυτούς σε «ανθρώπινα σκουπίδια».

Ουσιαστικά, το «κοινωνικό συμβόλαιο» έχει λήξει. Τα πάντα είναι ανοικτά. Η εξουσία εκλαμβάνει φαντασιακή διάσταση, σχεδόν μυστικιστική και πρόθεσή της είναι όχι μόνο η εξυπηρέτηση ενός αιμοβόρου καπιταλισμού, αλλά και η αλαζονεία της διαμόρφωσης της ζωής, η βιοπολιτική του θανάτου. Αντικειμενικά δεν υφίσταται κανενός είδους νομιμοποίηση. Στη πραγματικότητα όλο το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό θεσμικό οικοδόμημα έχει κουρελιαστεί από μια ολιγαρχία που επιχειρεί να καταστρέψει την κοινωνία, και να προλάβει την αντίδρασή της. Η ανατροπή της είναι ζήτημα χρόνου. Η ανοχή που επιδεικνύεται οφείλεται στην αδυναμία κατανόησης του μετασχηματισμού που συντελείται και του γεγονότος ότι η απορρύθμιση δεν είναι ζήτημα πολιτικής, αλλά μονόδρομος για την επιβίωση της ευρωπαϊκής ελίτ.

Αντίθετα, το αίτημα για διεύρυνση της δημόσιας σφαίρας οφείλει να αρθρωθεί τώρα. Μαζί και η αποκεφαλαιοποίηση των ποιοτικών πραγματικοτήτων που εμπορεύεται ο καπιταλισμός, για την άμεση εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών. Κι αυτά δεν μπορούν να συντελεστούν ανεξάρτητα από την επίθεση στην οικονομία της αγοράς και το συμπλήρωμα της, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.