Π. Παπακωνσταντίνου: Το μακρύ φθινόπωρο της Αμερικανικής αυτοκρατορίας

Το μακρύ φθινόπωρο της Αμερικανικής αυτοκρατορίας

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου - "Επίκαιρα"

[Πηγή: ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ, 04/10/2013]

«Ο Μπαρόκ Ομπάμα προς τον κόσμο: Έχω δυσάρεστα νέα. Η αμερικανική αυτοκρατορία είναι πλέον νεκρή». Με αυτό το σαρκαστικό τόνο ξεκινούσε άρθρο των C. Lyhch και Τ. McCormick για την ομιλία του Μπαράκ Ομπάμα στην ετήσια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το οποίο φιλοξενούσε η ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού Foreign Policy την περασμένη Παρασκευή.

Η μελαγχολική διαπίστωση των συντακτών ακούγεται υπερβολική, αλλά όχι εντελώς άστοχη. Στη βαρυσήμαντη ομιλία του, ο Αμερικανός Πρόεδρος περιέγραψε για πρώτη φορά συνεκτικά ένα νέο δόγμα εξωτερικής πολιτικής της υπερδύναμης, αναγνωρίζοντας τα όρια της αμερικανικής ισχύος με τρόπο που ουδείς προκάτοχος του είχε αποτολμήσει, τουλάχιστον μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Επικαλούμενος την οδυνηρή αποτυχία των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, ο Μπαράκ Ομπάμα δήλωσε ότι η χώρα του «απέκτησε μια ταπεινότητα που κερδήθηκε με σκληρό τρόπο αναφορικά με τη δυνατότητα της να καθορίζει τις εξελίξεις σε άλλες χώρες». Προχωρώντας πιο μακριά, τόνισε ότι «η έννοια της αμερικανικής αυτοκρατορίας μπορεί να είναι χρήσιμη γ' αυτούς που θέλουν να κάνουν προπαγάνδα, αλλά δεν προκύπτει από τη σημερινή εξωτερική πολιτική μας ούτε από τις διαθέσεις της κοινής γνώμης. Όπως έδειξε ξεκάθαρα η πρόσφατη διαμάχη (στο αμερικανικό Κογκρέσο) για τη Συρία, ο κίνδυνος για τον κόσμο δεν είναι μια Αμερική ανυπόμονη να επέμβει στα εσωτερικά άλλων χωρών. Ο κίνδυνος είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες ύστερα από μια δεκαετία πολέμου (...) να αναδιπλωθούν στα του οίκου τους, αφήνοντας πίσω τους ένα κενό ηγεσίας, το οποίο κανένα άλλο έθνος δεν είναι έτοιμο να καλύψει».

Από το ζενίθ στο ναδίρ;

Οι μελαγχολικές προειδοποιήσεις του Αμερικανού Προέδρου έρχονταν σε μετωπική αντίθεση με τον αισιόδοξο τόνο της παρθενικής του ομιλίας στα Ηνωμένα Έθνη στις 23 Σεπτεμβρίου του 2009. Εκείνη την ημέρα ο πρώτος μαύρος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών βρισκόταν στο ζενίθ του διεθνούς του γοήτρου. Αφού περιέγραψε το όραμα μιας Αμερικής ριζικά διαφορετικής από την αλαζονική μιλιταριστική υπερδύναμη του προκατόχου του, Τζορτζ Μπους, και των θερμοκέφαλων νεοσυντηρητικών που τον περιτριγύριζαν, ο Μπαράκ Ομπάμα υποσχέθηκε να κλείσει το Γκουαντάναμο, να λύσει το Παλαιστινιακό και να καταπολεμήσει την παγκόσμια φτώχεια. Σε μια αυθόρμητη και εντελώς ασυνήθιστη στα διπλωματικά χρονικά κίνηση, η μεγάλη πλειονότητα των παρευρισκομένων στην αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης αποθέωσε τον Ομπάμα με χειροκροτώ: επευφημίες που κράτησαν δύο ολόκληρα λεπτά.

Την περασμένη εβδομάδα, στην αίθουσα, ένας εμφανώς γκριζαρισμένος Ομπάμα, ο οποίος δεν τήρησε καμιά από τις υποσχέσεις του 2009, πέρασε μια τις πιο δύσκολες ημέρες της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Αμέσως πριν από τον Αμερικανό Πρόεδρο ανέβηκε στο βήμα η ηγέτις της Βραζιλίας, Ντίλμα Ρούσεφ, η οποία ... κατσάδιασε τις ΗΠΑ για τις προκλητικές παρακολουθήσεις κυβερνητικών υπηρεσιών πετρελαϊκών επιχειρήσεων και του ίδιου του Προεδρικού Γραφείου. Με τον Ομπάμα να την παρακολουθεί αμήχανος δίπλα από το πόντιουμ, η Ρούσεφ -η οποία σε λίηες μέρες νωρίτερα είχε ακυρώσει προγραμματισμένη επίσκεψη στην Ουάσιγκτον σε ένδειξη διαμαρτυρίας- κατήγγειλε την Αμερική, για παραβίαση της διεθνούς νομιμότητας και ζήτησε από τον ΟΗΕ να λάβει μέτρα εναντίον της.

Λίγο αργότερα, μια νέα ψυχρολουσία περίμενε τον Ομπάμα, αυτή τη φορά από τον Ιρανό Πρόεδρο, Χασάν Ροχανί. Στην ομιλία του ο Αμερικανός ηγέτης είχε προσφέρει κλάδο ελαίας προς το Ιράν, ευελπιστώντας ότι ο νέος Πρόεδρος του -πολύ μετριοπαθέστερος του σκληροπυρηνικού προκατόχου του, Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ- θα ανταποκρινόταν τρέχοντας προκειμένου να αρθούν οι αμερικανικές κυρώσεις που στραγγαλίζουν την ιρανική οικονομία.

Ύστερα από μια τολμηρή αυτοκριτική για το ρόλο της CIA στην ανατροπή του δημοκράτη Ιρανού Προέδρου Μοχάμεντ Μοσαντέκ το 1953, ο Ομπάμα δεσμεύτηκε ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιδιώξουν ανατροπή καθεστώτος στο Ιράν, τονίζοντας ότι το μόνο που τον απασχολεί είναι να μην αποκτήσει η Τεχεράνη πυρηνικά όπλα.
Άλλωστε, από την προηγούμενη ημέρα ο Λευκός Οίκος είχε διαμηνύσει ότι θα επιθυμούσε μια κατ' ιδίαν συνάντηση με τον Ροχανί ή έστω και μια χειραψία στο πόδι, που θα επισημοποιούσε τη νέα ατμόσφαιρα στις σχέσεις των δύο χωρών.

Το αποτέλεσμα ήταν αποκαρδιωτικό. Βεβαίως ο Ροχανί εξαπέλυσε από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης και μέσω αλυσίδας συνεντεύξεων σε διεθνή μέσα ενημέρωσης επίθεση γοητείας στην κοινή γνώμη της Δύσης και εμφανίστηκε έτοιμος για έναν ιστορικό συμβιβασμό γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας του. Έδειξε, ωστόσο, πεντακάθαρα ότι δεν εμπιστεύεται την Αμερική, προφανώς ενθυμούμενος ότι και ο μεταρρυθμιστής προκάτοχος του, Μοχάμεντ Χαταμί, είχε επιχειρήσει άνοιγμα προς τη Δύση, αλλά η ανταμοιβή του ήταν να βάλει ο Τζορτζ Μπους το Ιράν στη λίστα αναμονής για τον επόμενο πόλεμο της Αμερικής μετά το Ιράκ.

Για να υπογραμμίσει τη δυσπιστία του, ο Ροχανί φρόντισε να βρίσκεται διαρκώς σε απόσταση τουλάχιστον πενήντα μέτρων από τον Ομπάμα, αποφεύγοντας ακόμη και μια φευγαλέα εθιμοτυπική χειραψία.

Στην αρχή τον σνόμπαρε, αποφεύγοντας να βρεθεί στην αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης στη διάρκεια της ομιλίας Ομπάμα. Ύστερα απουσίασε επιδεικτικά από το μεσημεριανό γεύμα που παρέθεσε στους ηγέτες κρατών και κυβερνήσεων ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, για να μην πέσει πάνω στον Αμερικανό Πρόεδρο. Κι όταν κάποια στιγμή τον διέκρινε από μακριά σε κάποιο διάδρομο του κτιρίου, έκανε στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών και τρύπωσε σε μια γωνία, προφασιζόμενος ότι είναι πολύ απασχολημένος με το smart phone του, απαντώντας στα tweets της γνωστής Αμερικανίδας δημοσιογράφου Κριστιάν Αμανπούρ. Έπρεπε να περάσουν τέσσερις ολόκληρες ημέρες για να κάνει τη χάρη στον Ομπάμα να συνομιλήσει μαζί του στο... τηλέφωνο! Ω καιροί, ω ήθη για τη μόνη υπερδύναμη και τον πλανητάρχη της...

«Πόλεμος» στο... Κογκρέσο

Ο Μπαράκ Ομπάμα φημίζεται για τη ρητορική του δεινότητα και η ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ δεν υστερούσε των συνήθων επιδόσεων του ως προς τις λογοτεχνικές αρετές της. Ωστόσο, η ικανότητα συγγραφής ωραίων εκθέσεων ιδεών και μάταιων πόθων δεν συνιστά επαρκή προϋπόθεση για τη χάραξη εξωτερικής πολιτικής με συνοχή, πειστικότητα και αποτελεσματικότητα.

Προ τριών εβδομάδων ο Μπαράκ Ομπάμα χτυπούσε τα τύμπανα του πολέμου στη Συρία και απειλούσε το Ιράν ότι αν δεν συμμορφωθεί θα έρθει η σειρά του. Την περασμένη εβδομάδα ανέκρουσε πρύμναν στο Ιρανικό και ψήφισε στο Συμβούλιο Ασφαλείας μαζί με τη Ρωσία για τη διπλωματική επίλυση του συριακού προβλήματος. Αφού έκλεισε, μέχρι νεωτέρας, τα δύο αυτά μέτωπα, συγκέντρωσε όλες τις δυνάμεις του στο νέο «πόλεμο» που ξεκίνησε εναντίον των... Ρεπουμπλικάνων του Κογκρέσου για το ακανθώδες ζήτημα του αμερικανικού προϋπολογισμού!

Η χρονική σύμπτωση έχει έντονο πολιτικό συμβολισμό: το τεράστιο δημοσιονομικό πρόβλημα της υπερδύναμης αποκαλύπτει την αδυναμία της να συντηρήσει μια ολοένα και περισσότερο πολυδάπανη, όσο και αναποτελεσματική, αυτοκρατορία στο διεθνή στίβο.