H άλλη κρίση χρέους της Ευρώπης

H άλλη κρίση χρέους της Ευρώπης

Φωτο: The Economist

[Πηγή: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους, 27/10/2013]

Δεν είναι μόνο ο δανεισμός του κράτους. Υπάρχουν πάρα πολλές επιχειρήσεις ζόμπι και υπερχρεωμένα νοικοκυριά, γράφει ο Economist.

Δεκαπέντε μήνες πριν, τον Ιούλιο του 2012, ο Μάριο Ντράγκι, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), υποσχέθηκε να κάνει «ό,τι χρειάζεται» για να διατηρήσει το ενιαίο νόμισμα. Παρά το γεγονός ότι το σύστημα αγοράς ομολόγων που έχει συσταθεί για να υλοποιήσει αυτή την υπόσχεση δεν έχει δοκιμαστεί ποτέ, οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων έχουν μειωθεί. Το ευρώ- χάος έχει μεταμορφωθεί από μία οξεία κρίση σε μια χρόνια.

Αυτή την εβδομάδα ο Ντράγκι ξεκίνησε αυτό που θα μπορούσε να γίνει η δεύτερη μεγάλη καμπή στο έπος της ευρωζώνης: την επιθεώρηση των ισολογισμών των 128 μεγαλύτερων τραπεζών της περιοχής, την οποία η ΕΚΤ θα επιβλέπει από τα τέλη του 2014. Στο πλαίσιο της «επανεξέτασης της ποιότητας του ενεργητικού», οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ, μαζί με εξωτερικούς εμπειρογνώμονες θα αρχίσουν να εξετάζουν τους ισολογισμούς των τραπεζών και να επιβάλουν κοινά πρότυπα για την ποιότητα του δανειακού χαρτοφυλακίου. Η διαδικασία υποτίθεται ότι θα αποκαλύψει ποιες τράπεζες είναι βιώσιμες σήμερα, ποιες θα χρειαστούν περισσότερο κεφάλαιο και ποιες θα πρέπει απλώς να κλείσουν.

Ο Ντράγκι θα πρέπει να είναι σκληρός. Οι πολιτικοί της ευρωζώνης, ακόμη και στη δήθεν συνετή Γερμανία, ήταν απρόθυμοι να κοιτάξουν σοβαρά τους ισολογισμούς των τραπεζών , πόσο μάλλον να τους αναγκάσουν να εκκαθαριστούν. Σίγουρα υπάρχουν ερωτήματα που πρέπει να ζητηθούν για όλα τα κρατικά ομόλογα που οι τράπεζες έχουν αγοράσει τα τελευταία χρόνια. Αλλά τα κύρια επισφαλή περιουσιακά στοιχεία που έχουν «μπει κάτω από το χαλί» της Ευρώπης είναι ιδιωτικά : κακά δάνεια προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

Τι έβαλε η Άνγκελα Μέρκελ «κάτω από το χαλί»

Η Ευρώπη πάντα είχε μια κρίση δημοσίου χρέους και έχει. Αλλά η προέλευση της καταστροφής του ευρώ αφορά λιγότερο την ασωτία του Δημοσίου και περισσότερο τον υπερβολικό ιδιωτικό δανεισμό. Είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα βρήκε τον μπελά της επειδή η κυβέρνησή της δαπάνησε πάρα πολύ και συγκέντρωσε ελάχιστα από τους φόρους. Αλλά αλλού, το φιάσκο ακολούθησε το ξεσάλωμα του ιδιωτικού τομέα: τα στεγαστικά δάνεια στην Ιρλανδία και την Ισπανία. Ο δανεισμός των επιχειρήσεων στην Πορτογαλία και στην Ισπανία. Και στις τρεις χώρες, το χρέος των νοικοκυριών και των εταιριών σε συνδυασμό ήταν πάνω από το 200% του ΑΕΠ πριν από την κρίση, πολύ υψηλότερο από ό,τι στην Αμερική (175 %) ή ακόμη και τη Βρετανία (205 %).

Δυστυχώς , η ζώνη του ευρώ έχει σημειώσει μικρότερη πρόοδο από ό,τι άλλα μέρη στη μείωση αυτού του βάρους ιδιωτικού χρέους. Χάρη στην διαγραφή των στεγαστικών δανείων και την μεγάλη ανάπτυξη, τα νοικοκυριά της Αμερικής έχουν χαλαρώσει περίπου τα δύο τρίτα της περίσσειας του χρέους που χτίστηκε κατά τη διάρκεια των ετών της αλματώδους ανάπτυξης. Οι περισσότερες χώρες της ευρωζώνης έχουν επιτύχει πολύ λιγότερη «απομόχλευση» του ιδιωτικού τομέα για τρεις λόγους.

Πρώτον, η δημοσιονομική λιτότητα που επιβλήθηκε στις περιφερειακές οικονομίες της Ευρώπης βάθυνε την ύφεσή τους, γεγονός που κατέστησε δυσκολότερη τη μείωση των ιδιωτικών χρεών.

Δεύτερον, οι αδύναμες τράπεζες ήταν απρόθυμες να αναγνωρίσουν και, ως εκ τούτου να προβλέψουν, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

Και τρίτον, το ευρωπαϊκό πτωχευτικό δίκαιο είναι λιγότερο φιλικό προς τους οφειλέτες από αυτό της Αμερικής και έτσι τείνει να είναι λιγότερο ευνοϊκό για την αναδιάρθρωση του χρέους. Στην Αμερική πολλές υποθήκες είναι «μη προσφυγής », που σημαίνει ότι ένας οφειλέτης μπορεί να παραδώσει τα κλειδιά και να φύγει. Οι Ευρωπαίοι παραμένουν συνήθως υπόλογοι για το ανεξόφλητο χρέος υποθηκών. Οι διαδικασίες πτώχευσης των εταιρειών είναι συχνά αργές και δαπανηρές: στην Ιταλία, η διαδικασία διαρκεί κατά μέσο όρο επτά χρόνια.

Το εταιρικό πρόβλημα του χρέους είναι χειρότερο στην Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία, όπου το ΔΝΤ αναφέρει ότι το 50 %, 40 % και 30 % του χρέους , αντίστοιχα, οφείλεται από επιχειρήσεις που δεν μπορούν να καλύψουν τις πληρωμές τόκων τους από τα κέρδη προ φόρων. Αυτές οι επιχειρήσεις δεν είναι σε θέση να επενδύσουν ή να αναπτυχθούν. Πρόκειται για εταιρείες ζόμπι, σαν εκείνες που υπήρχαν στην Ιαπωνία στη δεκαετία του 1990.

Η επιβάρυνση του χρέους των νοικοκυριών είναι ιδιαίτερα μεγάλη στην Ιρλανδία και, παραδόξως, στην Ολλανδία, όπου υπερβαίνει το 100% του ΑΕΠ. Η πληρωμή των ενυπόθηκων δανείων πιέζει τα οικονομικά των νοικοκυριών και μειώνει τις καταναλωτικές δαπάνες. Ενώ στην Αμερική το μερίδιο του εισοδήματος που το μέσο νοικοκυριό δαπανά για την εξυπηρέτηση του χρέους είναι πλέον το χαμηλότερο των τελευταίων δεκαετιών, στην Ισπανία είναι υψηλότερο από ό,τι κατά τη διάρκεια των ετών της αλματώδους ανάπτυξης.

Αυτή τη φορά, δεν υπάρχουν Ομπάμα

Εάν η ανάκαμψη της ευρωζώνης ενισχυθεί, η επιβάρυνση του ιδιωτικού χρέους θα πρέπει να περιοριστεί σημαντικά. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το ιδιωτικό χρέος είναι μεγαλύτερη τροχοπέδη για την ανάπτυξη της Ευρώπης από ό,τι το δημόσιο χρέος . Μία προϋπόθεση , την οποία ακόμα και η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ έχει αρχίσει να αποδέχεται, είναι η λιγότερο δρακόντεια λιτότητα. Είναι σχεδόν αδύνατο για τον ιδιωτικό τομέα να μειώσει το χρέος όταν οι κυβερνήσεις προσπαθούν να μειώσουν τον δανεισμό τους πάρα πολύ. Μια άλλη ανάγκη είναι για τις τράπεζες να αναγνωρίσουν και να διαγράψουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Σε αυτό το σημείο η επανεξέταση της ποιότητας των περιουσιακών στοιχείων της ΕΚΤ θα είναι ζωτικής σημασίας. Η κεντρική τράπεζα θα πρέπει να βεβαιωθεί ότι η εκτίμησή της θα είναι ενδελεχής και αξιόπιστη: ο Ντράγκι θα πρέπει να αντισταθεί σε κάθε μορφής πολιτική πίεση για να υποβαθμίσει το μέγεθος του προβλήματος των επισφαλών δανείων προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η τυχόν έλλειψη κεφαλαίων. Ομοίως, οι πολιτικοί της Ευρώπης θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να παρέχουν τους πόρους για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, εάν είναι απαραίτητο.

Τέλος, μια πιο ειλικρινής εκτίμηση των ισολογισμών των τραπεζών θα πρέπει να μεταφράζεται σε μια προθυμία από τις τράπεζες να πωλήσουν ή να αναδιαρθρώσουν τα στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια. Η Μέρκελ είναι πολύ πιο σκληρή με την Ελλάδα από ό,τι με τις γερμανικές τράπεζες που δάνεισαν στις ελληνικές τόσα πολλά. Οι κυβερνήσεις μπορούν να δημιουργήσουν «κακές τράπεζες» ή ειδικές εταιρείες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων για τη διαχείριση και τη διάθεση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη δευτερογενών αγορών προβληματικών χρεών με φορολογικές και ρυθμιστικές αλλαγές. Και μπορούν να μεταρρυθμίσουν τους πτωχευτικούς και φορολογικούς νόμους για να καταστήσουν ευκολότερη την αναδιάρθρωση του εταιρικού και ιδιωτικού χρέους.

Οι περισσότερες χώρες έχουν ήδη θεσπίσει μερικές από αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Η Ισπανία και η Ιρλανδία έχουν «κακές τράπεζες». Αρκετές χώρες έχουν εκσυγχρονίσει τους κανόνες πτώχευσης. Η Πορτογαλία υπήρξε πρωτοπόρος στη χρήση της εξωδικαστικής επίλυσης. Ωστόσο, πολλά απομένουν να γίνουν. Στην Ιταλία μόλις 2 δις ευρώ των μη εξυπηρετούμενων χρεών πωλούνται κάθε χρόνο, από ένα απόθεμα 122 δις ευρώ. Η Bundesbank είναι πρόθυμη στο να κάνει διάλεξη στον χρηματοοικονομικό κόσμο για τα πάντα, εκτός από το χάος στις περιφερειακές τράπεζες της Γερμανίας.

Το ξεκαθάρισμα όλων αυτών θα πάρει χρόνο. Η ζώνη του ευρώ δεν θα μοιάζει με την Αμερική, με ένα φιλικό προς τον οφειλέτη νομικό σύστημα και μια μεγάλη αγορά για τα επισφαλή στοιχεία ενεργητικού, από τη μια μέρα στην άλλη. Αλλά η αντιμετώπιση της παγίδας του ιδιωτικού χρέους θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τους ηγέτες της Ευρώπης. Η καλύτερη κεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα τι κάνει πιο ικανές να δανείζουν. Θα καταστήσει επίσης ευκολότερη τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης. Μια ήπειρος γεμάτη με επιχειρήσεις ζόμπι και διαλυμένα νοικοκυριά δεν θα ευημερήσει. Εναπόκειται στον Ντράγκι να ξεκινήσει την εκκαθάριση.

Πηγή economist