«Αλλαγή παραδείγματος» στη Γερμανία

«Αλλαγή παραδείγματος» στη Γερμανία

Του Θεόδωρου Γεωργίου*

 [Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών, 04/10/2013]

Μετά τις κοινοβουλευτικές εκλογές πολλά πράγματα άλλαξαν ριζικά στη Γερμανία. Ορθότερο θα ήταν να επισημανθεί ότι οι αλλαγές που ανιχνεύονται στο «σώμα» και το «πνεύμα» της γερμανικής κοινωνίας είχαν κυοφορηθεί κατά την τελευταία δεκαετία και με το εκλογικό αποτέλεσμα αποκρυσταλλώθηκαν. Μπορεί οι πολιτικοί αναλυτές να διατυπώνουν τις εκτιμήσεις τους ή ενδεχομένως και τις υποδείξεις τους για την πορεία της πολιτικής Γερμανίας, ή ακόμη περισσότερο οι ίδιοι οι πολιτικοί να επεξεργάζονται τα προγράμματα της πολιτικής προοπτικής της γερμανικής κοινωνίας, εμείς όμως πρέπει να «τραβήξουμε την κουρτίνα» και να δούμε με καθαρό μάτι τι ακριβώς συμβαίνει.

Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι μετά τις πρόσφατες εκλογές στη Γερμανία συντελείται μία «αλλαγή παραδείγματος». Ο όρος αυτός μπορεί να έχει επιστημολογική προέλευση (χρησιμοποιήθηκε από τον Tόμας Κουν στο βιβλίο του «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων» – 1962, για να ερμηνευτούν οι ιστορικές εξελίξεις στην επιστήμη), αλλά εδώ και χρόνια χρησιμεύει για να αντιληφθούμε πώς διαμορφώνονται στην ιστορική πορεία τους τα κοινωνικά πράγματα. Η γερμανική κοινωνία ως «πράγμα» (με τη φιλοσοφική έννοια του όρου) μετά το 1949 (έτος ιδρύσεως της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας) ακολουθεί μια ιστορική πορεία η οποία δεν υπακούει ούτε στη λογική της προόδου (εάν υπάρχει ακόμη τέτοιο μέγεθος στην ιστορική ανάλυση) ούτε μεταβαίνει από τη μια ιστορική φάση στην επόμενη με βάση την αρχή της συνέχειας.

Οι ριζικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στη γερμανική κοινωνία (και κωδικοποιήθηκαν με τις κοινοβουλευτικές εκλογές) αναφέρονται σε τρία «πράγματα»: στην πολιτική, στη συνείδηση της γερμανικής κοινωνίας και στον μελλοντικό σχεδιασμό της πολιτικής Ευρώπης.

Σχετικά με την άσκηση της πολιτικής εξουσίας, διαπιστώνει κανείς ότι η γερμανική κοινωνία υπό το καθεστώς της «οικονομικής κρίσης» στην ευρωζώνη επιλέγει ως μοντέλο πολιτικής εξουσίας την τεχνοκρατική, τη γραφειοκρατική και τη διοικητική εκδοχή. Πολλοί πολιτικοί αναλυτές, αρχικώς, κατά την προεκλογική περίοδο, ενώ τόνισαν με ιδιαίτερη έμφαση την παντελή απουσία πολιτικής διαβούλευσης, δεν κατανόησαν ότι η «αλλαγή παραδείγματος» (δηλαδή η ριζική τομή) έχει πρωτίστως να κάνει με την ίδια την πολιτική εξουσία, η οποία αποσυνδέεται από την ιδεολογική και οραματική εκδοχή της και μετατρέπεται σε γραφειοκρατική διοίκηση. Η κ. Μέρκελ, η οποία εξελέγη καγκελάριος για τρίτη κατά σειρά φορά, ενσαρκώνει το μοντέλο της πολιτικής ως τεχνοκρατικής και γραφειοκρατικής διοίκησης.

Η εξέλιξη αυτή στο επίπεδο της άσκησης της πολιτικής εξουσίας συνδέεται άρρηκτα με τον εξίσου ριζικό μετασχηματισμό της γερμανικής κοινωνίας στο επίπεδο του συνειδησιακού αυτοπροσδιορισμού της. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνει κανείς «δυο-τρία πράγματα που ξέρω γι’ αυτήν» (όπως θα έλεγε και ο Γκοντάρ), δηλαδή για τη γερμανική κοινωνία. Στο βιωματικό επίπεδο δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτό που μου είπε συνάδελφος σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, όταν συναντηθήκαμε και γνωριστήκαμε ως έφηβοι. Εάν θυμάμαι καλά, τόνισε με έμφαση: «Δεν είμαι Γερμανός αλλά πολίτης της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας».

Η βιωματική αυτή μαρτυρία ανάγεται στις μεταγενέστερες φιλοσοφικές και θεωρητικές έρευνές μου για τη «συνειδησιακή κατάσταση» της γερμανικής κοινωνίας, οι οποίες έχουν συγκεντρωθεί σε σχετικό τόμο. Στο θεωρητικό επίπεδο, ο ριζικός μετασχηματισμός της γερμανικής συνείδησης έχει να κάνει με μια «απώλεια» και με μια «αναδίπλωση». Σήμερα πια, η Γερμανία αναζητεί νέες δυνατότητες συνειδησιακού αυτοπροσδιορισμού. Η «απώλεια» έχει να κάνει με την αποδόμηση του πολιτικού πράγματος που ονομάζεται Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (1949-1989). Σ’ αυτή την πολιτική μορφή ζωής μετά από έναν αιώνα (μετά τις αστικές επαναστάσεις του δέκατου ένατου αιώνα) εκφράστηκαν με άμεσο και αδιαμεσολάβητο τρόπο οι κατακτήσεις του πολιτικού διαφωτισμού. Οι ιδέες της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της ισότητας, της ατομικότητας, της ελευθερίας έγιναν κοινό κτήμα όλων των πολιτών.

Η θεωρητική έρευνα δείχνει ότι η γερμανική συνείδηση, στις μέρες μας, μετατοπίζεται από την πολιτική κατάσταση του διαφωτισμού στη φονταμενταλιστική συνθήκη του παραδοσιακού εθνικού κράτους. Οποιος θέλει να μελετήσει το εκλογικό αποτέλεσμα δεν έχει παρά να αναστοχαστεί το εξής: αντί οι πολίτες της γερμανικής κοινωνίας να αποφασίσουν με άξονα την ιδέα της «πολιτικής αλληλεγγύης» (πρόκειται για μια συγκροτησιακή ιδέα της πολιτικής Ευρώπης), προτίμησαν να ακολουθήσουν την «αγαπημένη τους μανούλα» (Mutti στη γερμανική), η οποία μεταγγίζει στην ευρωπαϊκή ήπειρο τον ύπνο των καθεστώτων του σοσιαλιστικού κόσμου.

Η Γερμανία, με τις πολιτικές επιλογές της, «φτιάχνει» τη συνείδησή της και, εννοείται, μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται με τις ιδέες και τα περιεχόμενα που η ίδια ως κοινωνική συλλογικότητα επιλέγει. Δεν μπορεί όμως να αλλάξει ή έστω να τροποποιήσει το ιστορικό πρόγραμμα της «κατασκευής» της πολιτικής Ευρώπης, το οποίο έχουν επεξεργαστεί εδώ και πενήντα χρόνια όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί, όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ο φόβος που εκφράστηκε ότι η Ευρώπη μπορεί να μετατραπεί σε «Merkeland» είναι υπαρκτός.

Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για τον πολιτικό μετασχηματισμό της Ευρώπης ανατίθεται, μετά τις πρόσφατες εκλογές, στα χέρια της κ. Μέρκελ. Και αυτό είναι κάτι που δεν έχει να κάνει με τα οικονομικά προγράμματα διάσωσης, βοήθειας και δημοσιονομικού εκσυγχρονισμού. Αναφέρεται πρωτίστως στην ιδέα περί Ευρώπης την οποία ενστερνίστηκαν όλοι οι λαοί που αυτοπροσδιορίζονται ως Ευρωπαίοι. Η Μέρκελ μπορεί να επέβαλε ως πραγματολογική συνθήκη στη γερμανική κοινωνία τον «σοσιαλιστικό ύπνο», εμείς όμως όλοι οι πολίτες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης αναφωνούμε ότι δεν μπορεί η ίδια η Ευρώπη να φορέσει το κοστούμι της Μέρκελ. Συνοψίζοντας, μπορεί κανείς να παραδεχτεί ότι η φιγούρα που ονομάζεται Μέρκελ κυριαρχεί στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το ευρωπαϊκό πρόγραμμα της πολιτικής ένωσης της Ευρώπης ανήκει στην αποκλειστική αρμοδιότητά της. Και επιτέλους, θα πρέπει να δεχτούμε ότι πολιτικές φιγούρες όπως αυτές, δηλαδή της Μέρκελ, τροφοδοτούν τον πολιτικό φονταμενταλισμό, ο οποίος λειτουργεί καταστροφικά για τις ορθολογικές κοινωνικές συλλογικότητες. Η Γερμανία «άλλαξε πολιτική σελίδα», αλλά η Ευρώπη αντιστέκεται και μέσω των επικείμενων εκλογών σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα καταθέσει το δικό της πρόγραμμα πολιτικού και συνειδησιακού αυτοπροσδιορισμού.

………………………………………………………………………………………………………….

* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης