Τουρκία: το τέλος των ψευδαισθήσεων;

Τουρκία: το τέλος των ψευδαισθήσεων;

Οι στόχοι Ερντογάν, Νταβούτογλου και οι ΗΠΑ

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΑΡΔΑ* καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ

[Πηγή: Ελευθεροτυπία, 05/07/2013]

Η Τουρκία σείεται από τις αρχές του καλοκαιριού, με αφορμή ένα αστείο, όπως θα μπορούσε να θεωρηθεί, γεγονός: τη δημιουργία ενός εμπορικού κέντρου στην πλατεία Ταξίμ. Το κλίμα που ήδη έχει διαμορφωθεί φορτίζεται σε διάφορους χρόνους, λόγω αναπάντεχων γεγονότων, όπως εξαιτίας του πρόσφατου θανάτου Κούρδου διαδηλωτή.

Να σημειώσουμε ότι κοντά στην περιοχή των «μαχών», στην πλατεία Ταξίμ, μόλις λίγα χρόνια πριν, «ξεφύτρωσε» ένας αυθαίρετος (κυριολεκτούμε) ουρανοξύστης. Αυτός, σε συνδυασμό με το ογκωδέστατο ξενοδοχείο της Swiss, αν και χαλούν την αισθητική όλης της περιοχής με το μέγεθός τους, δεν προκάλεσαν την παραμικρή αντίδραση!

Στο σύνολο των ερμηνειών που δίνονται, σημειώνονται κάποια ίσως ενδιαφέροντα στοιχεία. Κατ' αρχάς, η οικονομική επιστήμη τονίζει ότι όταν ο άνθρωπος ικανοποιήσει τις βασικές του ανάγκες, τότε επιδιώκει να καλύψει και κάποιες ανώτερες.

Ετσι, η αύξηση του ΑΕΠ της Τουρκίας από τα 400 δισ. δολάρια το 2002 στα περίπου 740 δισ. δολάρια σήμερα, δείχνει ότι σε πολλές αστικές περιοχές (που βρίσκονται και στο επίκεντρο των ταραχών) οι κάτοικοι έγιναν πολύ πλουσιότεροι και μάλιστα σχετικά γρήγορα. Οπότε νέες αξίες περί ελευθερίας και δημοκρατίας, μη ισλαμικού τύπου, είναι αυτονόητο να αναδειχθούν μετά το γέμισμα του στομαχιού!

Η ερμηνεία αυτή, αν και ρεαλιστική, δεν ικανοποιεί όμως πολύ κόσμο. Πράγματι, ένα άλλο σύνολο συσσωρευμένων γεγονότων και εξελίξεων μπορεί να δώσει πιο πειστικές ερμηνείες.

- Πρώτο γεγονός. Αρχίζουμε από τον πόλεμο του Ιράκ του 2003 (της γνωστής επιχείρησης «Σοκ και δέος»). Ο νεοεκλεγείς τότε πρωθυπουργός, ο Ταγίπ Ρετζέπ Ερντογάν, αρνήθηκε τότε στον πρόεδρο Μπους τη χρήση των τουρκικών εδαφών, εκ μέρους του στρατού των ΗΠΑ, με σκοπό την εισβολή των Αμερικανών στο βόρειο Ιράκ. Η αλλαγή της στρατηγικής των ΗΠΑ, που επιβλήθηκε από την απόφαση αυτή, στοίχισε χρήματα και χρόνο, κάτι που δεν ξέχασαν οι γνωστές υπηρεσίες της υπερδύναμης.

- Δεύτερο γεγονός. Ενώ στρατηγικά οι ΗΠΑ θέλουν το Ισραήλ και την Τουρκία να βρίσκονται στο ίδιο στρατόπεδο, ο Ερντογάν έχει άλλη άποψη. Η ρήξη Τουρκίας-Ισραήλ που άρχισε στο Νταβός το 2009, με την αποχώρηση του Τούρκου πρωθυπουργού, μετά τη σύγκρουσή του με τον Ισραηλινό πρόεδρο Σ. Πέρες, ήταν η αρχή του τέλους τής εν λόγω επιλογής των ΗΠΑ. Αφορμή της ρήξης ήταν η στρατιωτική επιχείρηση των Ισραηλινών στη Γάζα, που άφησε 1.400 Παλαιστίνιους νεκρούς. Παρά τις πρόσφατες προσπάθειες του προέδρου Ομπάμα, η ψυχρότητα καλά κρατεί ανάμεσα στους δύο πρώην συμμάχους. Αυτό όμως ενοχλεί τις ΗΠΑ.

- Τρίτο γεγονός. Οι Αμερικανοί άρχισαν να φλερτάρουν τον Ερντογάν από την περίοδο της τετράμηνης φυλακής του εξαιτίας της δήλωσης του δεύτερου -ή, ορθότερα, της απαγγελίας ποιήματος- στις 12 Δεκεμβρίου του 1997, κατά την οποία οι μιναρέδες θα αποτελούσαν τις λόγχες του Ισλάμ!

Εψαχναν ενδεχομένως σύμμαχο στο εν δυνάμει πολιτικό κατεστημένο της Τουρκίας, που θα έλυνε το Κουρδικό σύμφωνα με τα δικά τους πρότυπα (ένα κράτος με εκπτώσεις εδαφών από τέσσερα). Και εκεί διαψεύσθηκαν.

- Τέταρτο γεγονός. Ο Ερντογάν, μετά τη συμφωνία του με τη Μόσχα, επέτρεψε τον Ιούνιο του 2007 τη διέλευση του ρωσικού αγωγού South Strean από τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας. Λίγο μετά τον Ιούνιο του 2009, ανακοίνωσε την πρόθεσή του για τη δημιουργία αγωγού Σαμψούντας-Τσεϊχάν (700 χιλιομέτρων) μεταφοράς ρωσικού πετρελαίου που θα κατέληγε στη Μεσόγειο.

Η συγκεκριμένη επιλογή δεν θα ενοχλούσε τους Αμερικανούς από τη στιγμή που ήταν απόλυτα πεπεισμένοι για δύο πράγματα: η Τουρκία παραμένει στο άρμα επιρροής των ΗΠΑ και ότι η είναι ένα σύγχρονο ισλαμικό κράτος και μπορεί να παίξει το ρόλο του «Δούρειου Ιππου» για λογαριασμό των ΗΠΑ, τόσο απέναντι της Ρωσίας όσο και στα κράτη της ευρύτερης περιοχής.

Από την άλλη όμως, πρόσφατες κινήσεις του διδύμου Ερντογάν-Νταβούτογλου, στη Συρία, που προσκρούουν στη στρατηγική των ΗΠΑ (βλ. ενίσχυση του μετώπου Αλ Νάσρα, βραχίονα της Αλ Κάιντα) προσφέρουν ένα πρόσθετο άλλοθι ή αιτία με σκοπό τη μη στήριξη ή την παρενόχληση του Ερντογάν.

Τέλος, οι κινήσεις της Τουρκίας, που αποσκοπούν στη δημιουργία μιας αυτόνομης περιφερειακής δύναμης, με αιχμή του δόρατος ένα νέου τύπου νεο-οθωμανικό δόγμα, φαίνεται ότι αντίκεινται στις επιλογές των ΗΠΑ.

*Ο Δημήτρης ΜΑΡΔΑΣ είναι καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ