Τρόικα και μεταδημοκρατία

Τρόικα και μεταδημοκρατία

Σκίτσο του Μιχάλη Κουντούρη

Η τρόικα είναι ένας μηχανισμός μεταδημοκρατίας στον βαθμό που δεν περιορίζεται στον συμβουλευτικό και γνωμοδοτικό ρόλο της, αλλά διεκδικεί ένα παρα-κοινοβουλευτικό έργο: να υποκαταστήσει τη «λαϊκή βούληση»

Του Θεόδωρου Γεωργίου*

[Πηγή: Η Εφημερίδα των Συντακτών, 15/08/2013]

Οσα θα επιχειρήσουμε να αναπτύξουμε σ’ αυτό το σύντομο θεωρητικό και πολιτικό σχόλιο έχουν την αφετηρία τους σε δύο πράγματα: πρώτον, στη θεωρητική διαχείριση του Γιούργκεν Χάμπερμας, σύμφωνα με την οποία «μια δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει όταν το σύνολο του πληθυσμού έχει την αίσθηση ότι κηδεμονεύεται από μια τρόικα η οποία δεν κάνει τίποτε άλλο από το να “μεταφράζει” τις προσταγές των τραπεζών και των χρηματαγορών σε μέτρα λιτότητας και σε πακέτα διάσωσης» (βλ. τη συνέντευξη του Γιούργκεν Χάμπερμας στον Τάσο Τσακίρογλου, «Εφημερίδα των Συντακτών», 20 Ιουλίου 2013), και δεύτερον, στην επιστημολογική αμηχανία της εγχώριας πολιτικής σκέψης και επιστήμης σχετικά με όσα βιώνει η ελληνική κοινωνία και οι Ελληνες πολίτες εδώ και πέντε χρόνια.

Οι στοχαστές και οι διανοούμενοι στον δικό μας τόπο ποτέ δεν διατύπωσαν με θεωρητική σαφήνεια και πολιτική αποτελεσματικότητα ότι η περιώνυμη «τρόικα είναι ένα ξένο σώμα σε σχέση με τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες της Ελληνικής Δημοκρατίας». Ολοι μας -κι εγώ που γράφω αυτό το κείμενο-σχόλιο κι εσείς ως δημιουργικοί αναγνώστες- ορίζουμε τους εαυτούς μας ως πολίτες της «Ελληνικής Δημοκρατίας» (αυτός ο τίτλος αναφέρεται στο έγγραφο του διαβατηρίου μου). Και το ερώτημα που τίθεται έχει πρωτίστως να κάνει με την ίδια την πολιτική ταυτότητά μας σε σχέση με τον ρόλο που διαδραματίζει η τρόικα στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων στη χώρα, η οποία σε πολιτικό επίπεδο ονομάζεται: Ελληνική Δημοκρατία.

Το πρόβλημα τίθεται εκ νέου: Ποιοι και πώς αποφάσισαν να έρθει η τρόικα στον τόπο μας; Ποιοι και γιατί δεν θέλουν να μιλήσουν για τον Απρίλιο του 2010; Ποιοι δεν θέλουν να συσταθεί ερευνητική επιτροπή του Κοινοβουλίου η οποία θα εξετάσει στα σχετικά θέματα το «πώς μπήκαμε στο Μνημόνιο» (κατά τη δημοσιογραφική έκφραση). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι κανείς δεν γνωρίζει την αντίστοιχη πολιτική έκφραση!

«Μπαίνω στο Μνημόνιο», κατά την κοινή λογική, σημαίνει ότι συγκροτώ ένα συλλογικό (τριμερές) όργανο (την τρόικα) το οποίο αναλαμβάνει να λειτουργήσει εντός του πλαισίου της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας ως μηχανισμός παροχής συμβουλών για την πολιτική ηγεσία σε μια κοινωνία και σ’ ένα κράτος. Ολοι εμείς, τότε, τον Απρίλιο του 2010, πληροφορηθήκαμε ότι «μπαίνουμε στο Μνημόνιο». Εκτοτε κανείς από εμάς, τους πολίτες, δεν γνωρίζει, έστω και σε στοιχειώδες επίπεδο, τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Ο κύριος Χρυσοχοΐδης (υπουργός τότε της κυβερνήσεως Παπανδρέου) δήλωσε με περισσό θράσος ότι «δεν έχει διαβάσει το Μνημόνιο», ενώ κατ’ εντολήν του ελληνικού λαού ως εκπρόσωπός του θα έπρεπε να μετέχει στην ελληνική πλευρά η οποία διαβουλεύεται με τα τρία μέρη, δηλαδή με την τρόικα.

Οσα μέχρι τώρα αναφέρονται έχουν να κάνουν με την πολιτική προϊστορία της τρόικας. Υστερα από τρία χρόνια, ο ελληνικός λαός περιμένει να ακούσει ορθολογικές απαντήσεις σε ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την τρόικα. Το τριμερές αυτό συλλογικό όργανο αποτελείται από εκπροσώπους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και έχει επωμισθεί το έργο της συνεννόησης με την ελληνική κυβέρνηση ώστε να επινοηθούν «τρόποι», «σχέδια» και «προγράμματα» διαχείρισης του χρέους του ελληνικού κράτους προς τους δανειστές του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Σταδιακά η τρόικα από γνωμοδοτικό όργανο μετατράπηκε σε πολιτική οντότητα εντός της ελληνικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Ο μετασχηματισμός αυτός είναι επικίνδυνος για την ίδια τη δημοκρατία στην ελληνική κοινωνία. Αυτό είναι και το βαθύτερο νόημα της φιλοσοφικής διαπίστωσης του Γιούργκεν Χάμπερμας. Δεν μπορεί η τρόικα να «μεταφράζει» τις επιταγές των αγορών σε πακέτα διάσωσης της ελληνικής κοινωνίας.

Η ελληνική κοινωνία δεν έχει ανάγκη από κανένα πρόγραμμα διάσωσης (άραγε από τι;). Οπως κάθε κοινωνία στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, έτσι και η ελληνική χρειάζεται να επεξεργασθεί η ίδια μεθόδους και τεχνικές εξέλιξης και μεταρρύθμισης. Η τρόικα, για τα δεδομένα της δημοκρατικής συνείδησης στην ελληνική κοινωνία, συνιστά όχι μόνο ξένο σώμα (κατά τη δημοσιογραφική και πολιτική έκφραση), αλλά υποστασιοποιεί την κατεξοχήν μεταδημοκρατική δομή στην καρδιά και στον πυρήνα της ίδιας της δημοκρατικής συγκρότησης της ελληνικής κοινωνίας.

Κατά τον Κόλιν Κράουτς, η μεταδημοκρατία δεν εμφανίζεται ως στρατιωτική δικτατορία, αλλά έχει να κάνει με θύλακες που η ίδια η δημοκρατική κοινοβουλευτική πρακτική «επινοεί» ή «κατασκευάζει» προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του καπιταλισμού.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Ελληνικής Δημοκρατίας (ο κ. Σαμαράς) δέχεται την τρόικα στο μέγαρο Μαξίμου· κι ωστόσο κανείς πολίτης σ’ αυτόν τον τόπο δεν αντιδρά. Είμαστε όλοι προσκολλημένοι στο «σύνδρομο της στρατιωτικής δικτατορίας», ενώ την ίδια στιγμή πρωθυπουργός της χώρας δέχεται και συνομιλεί με εμπειρογνώμονες οι οποίοι αποφασίζουν για λογαριασμό του και για λογαριασμό μας.

Οταν μιλάμε για μεταδημοκρατία (σύμφωνα με τις αναλύσεις όλων των σύγχρονων πολιτικών φιλοσόφων, όπως π.χ. είναι οι Γιούργκεν Χάμπερμας, Τζόρτζιο Αγκάμπεν, Κόλιν Κράουτς κ.ά.) εννοούμε την εγκαθίδρυση στο εσωτερικό της νεωτερικής και σύγχρονης δημοκρατίας μηχανισμών και διαδικασιών που υπονομεύουν τη «δημοκρατική νομιμοποίηση», δηλαδή την ίδια τη δημοκρατία. Η τρόικα, η οποία θα βρίσκεται πάλι στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 2013 για να συνομιλήσει με τον πρωθυπουργό της χώρας, είναι ένας μηχανισμός μεταδημοκρατίας στον βαθμό που δεν περιορίζεται στον συμβουλευτικό και γνωμοδοτικό ρόλο της, αλλά διεκδικεί ένα παρα-κοινοβουλευτικό έργο: να υποκαταστήσει τη «λαϊκή βούληση».

Μέχρι τώρα η τρόικα δεν λειτούργησε ως συμβουλευτικό και γνωμοδοτικό όργανο, αλλά για την Ελληνική Δημοκρατία (το ελληνικό κράτος) υποστασιοποιεί την κοινωνική δύναμη των «έξωθεν επεμβάσεων». Η οργάνωση της πολιτικής (στο επίπεδο των αποφάσεων και των πράξεων) ανήκει στην αποκλειστική ευθύνη του ελληνικού λαού. Οι επιταγές του χρηματοπιστωτικού συστήματος υπαγορεύονται στην τρόικα, η οποία με τη σειρά της τις «μεταφράζει» στον πρωθυπουργό της χώρας.

Η αλυσίδα αυτή αποδεικνύει περίτρανα και με μοναδικό κρυστάλλινο τρόπο γιατί η ελληνική κοινωνία ζει υπό το καθεστώς της μεταδημοκρατίας. Οι αποφάσεις και οι πράξεις τού κ. Σαμαρά εξαρτώνται από την έγκριση της τρόικας. Ενας Πολωνός συνάδελφός μου (στις φιλοσοφικές έρευνες) με ρώτησε πρόσφατα: «Ζείτε ακόμη εντός της Ευρώπης υπό καθεστώς μεταδημοκρατίας»;

………………………………………………………………………………………………………..

* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης