Πέτρος Παπακωνσταντίνου: Κλίμα εθνικού διχασμού στην Τουρκία

Κλίμα εθνικού διχασμού στην Τουρκία

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου - "Επίκαιρα"

[Πηγή: ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ, 14/06/2013]

Κωνσταντινούπολη. «Αυτά τα μέχρι χθες απολίτικα παιδιά πέτυχαν μέσα σε δέκα μέρες ό,τι δεν θα πετύχαινε όλη η αντιπολίτευση μέσα σε δέκα χρόνια. Ποτέ στη ζωή μου δεν έχω ξαναδεί παρόμοια ανατροπή, ένα τέτοιο εξεγερτικό κοινωνικό τσουνάμι».

Κι αν έχει δει ανατροπές και εξεγέρσεις ο συνομιλητής μας στα σαράντα έξι χρόνια που έχει διανύσει! Γραμματέας της νεολαίας της επαναστατικής οργάνωσης Dev Yol την ταραγμένη δεκαετία του 70, κυνηγημένος από τη χούντα Εβρέν στη συνέχεια, παραμένει, δικηγόρος πια, πολιτικά ενεργός στο κίνημα για τα δημοκρατικά δικαιώματα. Από το μπαρ «Σοκάκ», που διαχειρίζονται τα παιδιά του, στέκι αριστερών, κυρίως φοιτητών, της Κωνσταντινούπολης, ατενίζουμε μαζί τη λαοθάλασσα που κατακλύζει τον κεντρικό πεζόδρομο Ιστικλάλ, ξεχύνεται στην Πλατεία Ταξίμ και απλώνεται σε ολόκληρο το πάρκο Γκεζί, πέτρα του σκανδάλου, που πυροδότησε τις αλυσιδωτές διαδηλώσεις.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο, περισσότεροι από 150.000 άνθρωποι διαδήλωναν εδώ, με τουρκικές σημαίες, πορτρέτα του Ατατούρκ, μπλουζάκια με τον Τσε, σφυροδρέπανα, σύμβολα του γυναικείου κινήματος ή/και της αναρχίας -μια πανσπερμία πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων με κεντρικό σύνθημα: «Ταγίπ, Ιστιφά», δηλαδή «Ερντογάν, παραιτήσου»!

Οι εξωτερικές ομοιότητες οδήγησαν ορισμένους αναλυτές στη Δύση να μιλήσουν για «τουρκική άνοιξη», παραλληλίζοντας την Ταξίμ με την Πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου. Ωστόσο, οι διαφορές είναι πολύ μεγαλύτερες από τα κοινά σημεία. Στην Ταχρίρ διαδηλωτές και ξένοι ανταποκριτές είχαμε να αντιμετωπίσουμε σφαίρες της αστυνομίας και μαχαίρια παρακρατικών, με το αίμα να κυλά κάθε μέρα και τα τεθωρακισμένα του στρατού να βρίσκονται στους δρόμους. Στην Τουρκία τίποτα απ'αυτά δεν συμβαίνει -τουλάχιστον μέχρι τώρα- και ο Ερντογάν οπωσδήποτε δεν είναι Μουμπάρακ. Κέρδισε τρεις δημοκρατικές εκλογές, μάλιστα στις τελευταίες απέσπασε το 50% των ψήφων, με την προσέλευση στις κάλπες να φτάνει το 86%, και ήταν αυτός που κατάργησε τον ασφυκτικό έλεγχο της πολιτικής ζωής από τους πασάδες του στρατού, μη διστάζοντας να στείλει στη φυλακή αρκετούς στρατηγούς. Ακόμη και οι εχθροί του αναγνωρίζουν ότι άλλαξε την Τουρκία όσο κανείς άλλος μετά τον Κεμάλ Ατατούρκ.

Κίνημα αντίστασης;

Από πού, λοιπόν, ξεπήδησε σαν κεραυνός σε καταγάλανο ουρανό αυτό το πρωτοφανές κίνημα, που ξεκίνησε σαν περιορισμένη οικολογική διαμαρτυρία λίγων εκατοντάδων ανθρώπων για μερικά δέντρα ενός μικρού πάρκου της Κωνσταντινούπολης, για να απλωθεί μέχρι την Άγκυρα, τη Σμύρνη, την Αντιόχεια, τα Αδανα και το Γκαζιαντέπ, στα σύνορα με τη Συρία;

Στη λαϊκή συνοικία Φατίχ, ένα από τα οχυρά του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), που δεν έχει γνωρίσει την παραμικρή αναστάτωση αυτές τις μέρες οι οπαδοί του Ερντογάν έχουν τη δική τους εξήγηση: «Μπορεί να υπάρχουν κάποιο αφελείς που φωνάζουν για το πάρκο Γκεζί αλλά μόνο ένας αφελής δεν καταλαβαίνει ότι εδώ υπάρχει κάτι πολύ μεγαλύτερο. Ο στρατιωτικοί και οι κεμαλικοί του CHP αναζητούν μια ρεβάνς και, επειδή δεν μπορουν να μας νικήσουν στις εκλογές, ελπίζουν να μας ανατρέψουν με πραξικόπημα και να τελειώνουν με τον Ερντογάν, όπως έκαναν, με τον Μεντερές, που τον κρέμασαν, παρότι είχε νικήσει κι αυτός σε τρεις εκλογές. Πίσω από αυτούς έχουν βάλει το δάχτυλο τους και οι μυστικές υπηρεσίες της Αμερικής και του Ισραήλ, που δεν συγχωρούν στον Ερντογάν την αλληλεγγύη του στους Παλαιστίνιους και την απόφαση του να επισκεφθεί τη Γάζα».

Επισήμως, οι εκπρόσωποι του ΑΚΡ που συναντήσαμε δεν υιοθετούσαν παρόμοιες θεωρίες συνωμοσίας. Προτιμούσαν να παραλληλίζουν τα γεγονότα στην Τουρκία με τα πρόσφατα κινήματα διαμαρτυρίας στη Δύση, όπως το «Occupy Wall Street» στη Νέα Υόρκη και οι «Αγανακτισμένοι» της Μαδρίτης και της Αθήνας. Ωστόσο κι αυτή η σύγκριση είναι αρκετά παραπλανητική. Στην Ισπανία και την Ελλάδα κυριαρχεί το οικονομικό πρόβλημα, που βγάζει στους δρόμους τα λαϊκά στρώματα -εργαζόμενους, συνταξιούχους, άνεργους, νέους-, με τη μεσαία τάξη διχασμένη ανάμεσα στις τροϊκανές κυβερνήσεις και τις αντιμνημονιακές δυνάμεις. Στην Τουρκία αυτό που μαίνεται δεν είναι ένας ταξικός, αλλά ένας πολιτιστικός πόλεμος, που φέρνει αντιμέτωπη τη μορφωμένη μεσαία τάξη των πόλεων με τους ισλαμιστές.

Έχοντας αποκεφαλίσει τους στρατηγούς, με την περίφημη υπόθεση «Εργκένεκον», και έχοντας γονατίσει τους κεμαλικούς στις κάλπες, ο Ερντογάν άρχισε από το 2011 να εμφανίζει συμπτώματα βοναπαρτίστικης μεγαλομανίας. Τα έστω και ήπια περιοριστικά μέτρα για το αλκοόλ, η αλλαγή των σχολικών βιβλίων επί το ισλαμικότερο, η απαγόρευση του κραγιόν στις αεροσυνοδούς, οι εκκλήσεις του στις γυναίκες να κάνουν τουλάχιστον τρία παιδιά έθρεψαν υποψίες για υφέρποντα εξισλαμισμό της κοινωνίας. Παράλληλα, η απόφαση του να βαφτίσει την τρίτη υπό κατασκευή γέφυρα του Βόσπορου Σελίμ, προς τιμήν του σουλτάνου-σφαγέα των Αλεβιτών, εξόργισε αυτή τη σημαντική μειονότητα (φτάνει το 10% του πληθυσμού) με τον κοσμικό τρόπο ζωής και τις κεμαλικές ή αριστερές πολιτικές συμπάθειες. Τέλος, η απαγόρευση στα συνδικάτα να γιορτάσουν την Πρωτομαγιά στην Πλατεία Ταξίμ και ο ασφυκτικός έλεγχος των μέσων ενημέρωσης δημιούργησαν βάσιμους φόβους για σταδιακή στροφή προς τον απολυταρχισμό.

«Έσπασε» η τρόικα του ΑΚΡ

Από μαχητής της Δημοκρατίας απέναντι στους στρατηγούς, ο Ερντογάν άρχισε να προβάλλει σαν ένας νέος σουλτάνος, ένας Τούρκος Πούτιν. Τη διάχυτη αυτή ανησυχία ενίσχυσε η φιλοδοξία του να αναδειχθεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας στις εκλογές του 2014, αφού προηγουμένως πετύχει την αναθεώρηση του Συντάγματος, ώστε να καθιερώσει ένα ισχυρό προεδρικό σύστημα, κατά το γαλλικό ή το ρωσικό πρότυπο.

Ωστόσο, ο βοναπαρτισμός του Ερντογάν άρχισε να ενοχλεί όχι μόνο την κεμαλική και αριστερή αντιπολίτευση, αλλά και μερίδα των ίδιων των ισλαμιστών. Τα άλλα δύο μέλη της ιστορικής τριανδρίας του ΑΚΡ, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Αμπντουλάχ Γκιουλ, και ο αναπληρωτής πρωθυπουργός, Μπουλέντ Αρίντς, ένιωσαν περιθωριοποιημένοι στη νέα πολιτική πραγματικότητα, που ολοένα και περισσότερο μοιάζει με παράσταση για ένα ρόλο. Το πρόβλημα είναι πιο σοβαρό στην περίπτωση του Γκιουλ, ο οποίος δεν θα ήθελε να χάσει το προεδρικό του αξίωμα το 2014 μόνο και μόνο για να γίνει ένας πρωθυπουργός τύπου Μεντβέντεφ, στη σκιά του «σουλτάνου Πούτιν».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γκιουλ διατηρεί στενές σχέσεις με τον Φετουλάχ Γκιουλέν, τον πολυεκατομμυριούχο πρώην ιμάμη με το διεθνές δίκτυο μέσων ενημέρωσης και ισλαμικών σχολείων, που διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στα τουρκικά πολιτικά πράγματα και ιδιαίτερα στο ΑΚΡ. Μαχητικός αντίπαλος των κεμαλικών, έχοντας διεισδύσει στην αστυνομία και στη δικαιοσύνη ήδη επί εποχής Ντεμιρέλ, ο Γκιουλέν βοήθησε αποφασιστικά τον Ερντογάν να ξετρυπώσει το μυστικό δίκτυο «Εργκένεκον», που απειλούσε να τον ανατρέψει. Ωστόσο, από το 2011 κι έπειτα οι σχέσεις μεταξύ Ερντογάν και Γκιουλέν άρχισαν να ψυχραίνονται, καθώς, μετά τους στρατηγούς και τους εισαγγελείς, ο ηγέτης του ΑΚΡ φαίνεται ότι έβαλε στόχο να περιορίσει την επιρροή του δικτύου του Γκιουλέν στην κρατική μηχανή. Δεν είναι τυχαίο ότι στη σοβούσα κρίση εφημερίδες και κανάλια που ελέγχονται από τον Γκιουλέν βγήκαν για πρώτη φορά επικριτικά έναντι του Ερντογάν, με διακεκριμένους αρθρογράφους να υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί πλέον να ασκεί ηγετικό ρόλο, γιατί αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα υγείας (καρκίνο του παχέος εντέρου).

Σε αυτή την ατμόσφαιρα, η κοινωνική αναταραχή που βρίσκεται σε εξέλιξη έρχεται να παίξει καταλυτικό ρόλο. Βεβαίως, είναι μάλλον απίθανο να καταφέρουν οι διαδηλωτές να ρίξουν την κυβέρνηση Ερντογάν - εκτός κι αν ο τελευταίος έχει χάσει τόσο πολύ την αίσθηση της πραγματικότητας, ώστε να συνεχίσει να ρίχνει καθημερινά λάδι στη φωτιά. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το πολιτικό κόστος για τον Ερντογάν θα είναι μεγάλο. Το Μάρτιο του 2014 θα κληθεί να πληρώσει το λογαριασμό στις δημοτικές εκλογές και λίγους μήνες αργότερα θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το όνειρο του να γίνει πρόεδρος-Βοναπάρτης. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, θα γίνει πρόεδρος περιορισμένων αρμοδιοτήτων, αφήνοντας στον Γκιουλ την πρωθυπουργία και την πραγματική εξουσία.