Βασίλης Βιλιάρδος: Το πέταγμα της πεταλούδας

Το πέταγμα της πεταλούδας

του Βασίλη Βιλιάρδου

[Πηγή: INPRECOR, 11/06/2013] 

Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: Πρέπει να βρεθούν λύσεις στο πρόβλημα της υπερχρέωσης της Δύσης, οι οποίες να μην εξαρτώνται από την ανάπτυξη – παράλληλα, οφείλει να αναζητηθεί ένα νέο πολίτευμα, συμβατό με τα σημερινά δεδομένα, καθώς επίσης ένα καινούργιο νομισματικό σύστημα

«Η οικονομία των πλουσίων ανθίζει, ευημερεί και αναπτύσσεται ραγδαία, λόγω της απεριόριστης ρευστότητας, με την οποία τροφοδοτούν οι κεντρικές τράπεζες τις αγορές – γεγονός που φαίνεται κυρίως στην Ασία, όπου τα τελευταία χρόνια έχει συσσωρευτεί τεράστιος πλούτος (Το παράδοξο του Minsly).

Αντίθετα, η μεσαία τάξη υποφέρει από την απώλεια της αγοραστικής δύναμης των χρημάτων της, από τις μειώσεις των μισθών στις χώρες που «λυμαίνεται» το ΔΝΤ, καθώς επίσης από τους υπερβολικούς φόρους.

Στην παγκόσμια ιστορία, οι αυξανόμενες ανισότητες στην κατανομή του πλούτου εξισορροπούνταν είτε ειρηνικά, μέσω της δικαιότερης αναδιανομής του πλούτου, είτε με καταστροφικούς πολέμους ή/και με αιματηρές επαναστάσεις.

Ειδικά όσον αφορά την Ευρώπη, δεν είμαστε σίγουροι εάν επαναστατήσουν οι πολίτες της – αν και είναι πλέον εμφανές ότι, αμύνονται ήδη απέναντι στην αλαζονεία της πολιτικής εξουσίας. Αυτό όμως για το οποίο είμαστε απολύτως βέβαιοι είναι το ότι, η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί – ενώ είναι πολύ εύκολο να χαθεί ο έλεγχος«.

Ανάλυση

Η σκιώδης οικονομία στην Ευρώπη υπολογίζεται στο 20% του ΑΕΠ – κλιμακούμενη ευθέως ανάλογα, σε σχέση με την αύξηση των φορολογικών συντελεστών. Η συγκεκριμένη τάση παρατηρείται πλέον και στις σκανδιναβικές χώρες, οι πολίτες των οποίων διακρίνονταν ανέκαθεν για την εξαιρετικά υψηλή φορολογική τους συνείδηση.

Ειδικότερα, το ποσοστό της σκιώδους οικονομίας στη Φιλανδία είναι της τάξης του 13,3%, στη Σουηδία 14,3% και στη Νορβηγία 18% (2007). Στη Δανία δε, όπου το ποσοστό ήταν 13,4% πριν το 2007, φαίνεται πως η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σημαντικά – αφού μεταξύ των ετών 2008 και 2010, το 50% των πολιτών δήλωσαν ότι είχαν απασχοληθεί παράνομα.

Με μία μεγάλη τραπεζική κρίση προ των πυλών σε ορισμένες από αυτές τις χώρες, σε συνδυασμό με τις «θρησκευτικές» εξεγέρσεις των μεταναστών, οι οποίες ξεκίνησαν από τη Σουηδία, είναι δύσκολο να θεωρήσει κανείς ότι, δεν θα προσβληθούν από τον «ευρωπαϊκό ιό» της κρίσης χρέους.

Η ΕΥΡΩΖΩΝΗ

Στην Ισπανία, την οποία η Γερμανία ενισχύει με απ’ ευθείας δάνεια προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις της, θέλοντας να καλυτερεύσει τη «ναζιστική εικόνα» που έχει «σμιλεύσει» η πρωσική κυβέρνηση, τα φορολογικά έσοδα καταρρέουν – ενώ είναι υποχρεωμένη να αυξήσει τους συντελεστές φορολόγησης ξανά (ΦΠΑ, φόρος εισοδήματος), στις αρχές του 2014.

Το ίδιο συμβαίνει και στην Ολλανδία, στην οποία κλιμακώνεται η κρίση του ιδιωτικού τομέα (ακίνητα, τράπεζες) – ενός από τους πλέον χρεωμένους στην ΕΕ (περί τα 600 δις €). Παράλληλα, έχουν αρχίσει οι μειώσεις των συντάξεων από τον Απρίλιο, με έναν σχεδόν αυθαίρετο τρόπο από αρκετά ταμεία.

Εκτός των άλλων προβλημάτων της, η Ολλανδία έχει ήδη χάσει σημαντικό μέρος της ανταγωνιστικότητας της – γεγονός που τεκμηριώνεται από την κατάταξη της στη 14^η θέση παγκοσμίως, από την 4^η που κατείχε το 1997. Ενώ δε το κόστος εργασίας μειώθηκε στην Ισπανία κατά -3,9% από το 2008, στην Ολλανδία αυξήθηκε, ταυτόχρονα με τη μείωση της παραγωγικότητας – στο +13% από το 2000 έως το 2006, καθώς επίσης στο +23% έως το 2011.

Όπως λέγεται δε, η Ολλανδία έχει ένα πολύ ακριβό κοινωνικό σύστημα, το οποίο μπορεί να χρηματοδοτηθεί μόνο με υψηλούς φόρους – κάτι που σε περιόδους ανάπτυξης, δεν αποτελεί πρόβλημα. Εν τούτοις, σε εποχές ύφεσης οι υψηλοί φόροι είναι δηλητήριο για την οικονομία μίας χώρας – με τις ασφαλιστικές υποχρεώσεις να αποτελούν ένα τεράστιο βάρος για το δημόσιο.

Στην Κύπρο τώρα συνεχίζεται η εκροή των ξένων κεφαλαίων, ενώ η οικονομία της αποδυναμώνεται επικίνδυνα – με την εμπιστοσύνη των Πολιτών στην κυβέρνηση να ευρίσκεται σχεδόν στο ναδίρ. Η Ιταλία πλησιάζει με τη σειρά της στη «στροφή του διαβόλου», αφού τόσο το δημόσιο χρέος, όσο και τα προβλήματα των τραπεζών της, είναι εκτός ελέγχου – γεγονός που συμβαίνει και στη Γαλλία, η οικονομία της οποίας είναι πλέον μη ανταγωνιστική.

Όσον αφορά τη Σλοβενία, αντιμετωπίζει ξανά το φόβο των αυξημένων επιτοκίων δανεισμού, επανερχόμενη στο στόχαστρο των αγορών – επειδή η κυβέρνηση της δεν έχει κάνει απολύτως τίποτα, για τη σταθεροποίηση του τραπεζικού της τομέα. Με δεδομένο τώρα το ότι, τα δημόσια ταμεία της είναι άδεια, χρειάζεται επειγόντως χρήματα – με πιθανότερο επακόλουθο το άνοιγμα των πυλών της στους «συνδίκους του διαβόλου», παρά τις πολύμηνες προσπάθειες αποφυγής της «διάσωσης» της εκ μέρους τους.

Το με απόσταση μεγαλύτερο πρόβλημα όμως της Ευρωζώνης, η βόμβα μεγατόνων στα θεμέλια της, είναι ο χρηματοπιστωτικός τομέας - η διάσωση του οποίου, εάν τυχόν ξέφευγε από τον έλεγχο, θα απαιτούσε πάνω από 9 τρις €.

Το γεγονός αυτό αφενός μεν επεξηγεί την αρνητική στάση της Γερμανίας στο θέμα της τραπεζικής ενοποίησης, αφετέρου έχει σαν αποτέλεσμα τη μειωμένη ρευστότητα στην πραγματική οικονομία – με την ποσότητα χρήματος να περιορίζεται συνεχώς, λόγω της μη παροχής πιστώσεων από τις εμπορικές τράπεζες.

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Αναμφίβολα, τα «σιωπηλά θύματα» της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους είναι οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης – οι οποίες, κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, συμπαρεσύρονταν από τη Δύση, ενώ σήμερα έχουν βυθιστεί στη μιζέρια. Στον Πίνακα Ι φαίνονται τα μεγέθη ορισμένων από αυτές τις χώρες, έτσι ώστε να σχηματίσουμε μία πρόχειρη εικόνα:

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Βασικά οικονομικά μεγέθη ορισμένων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, σε δις $ το 2012 (για σύγκριση, το ελληνικό ΑΕΠ είναι περί τα 260 δις $ σήμερα, με 5 εκ. εργαζομένους)

Δείκτες	Αλβανία	Σερβία	Βουλγαρία	Ρουμανία
ΑΕΠ	12,39	37,2	50,81	171,4
Ρυθμός ανάπτυξης	0,5%	-2,0%	1%	0,9%
Εργαζόμενοι*	1,07 εκ.	2,86 εκ	2,45 εκ.	9,15 εκ.
ΑΕΠ κατά κεφ.**	8.000	10.500	14.200	12.800
Ανεργία	13%	22,4%	9,9%	6,5%
Έλλειμμα	-3,3%	-6,2%	-1,4%	-2,5%
Δημόσιο χρέος/ΑΕΠ	60.6%	61,5%	17,9%	37,2%
Εξαγωγές	2,12	11,35	27,67	67,72
Εισαγωγές	5,22	19,01	30,32	78,31
Εμπορικό έλλειμμα	-3,1	-7,66	-2,65	-10,59
Εμπ. έλλειμμα/ΑΕΠ	-24%	-20,6%	-5,2%	-6,2%
Εξωτερικό χρέος	5,28	33,41	43,24	125,9
Εξ. χρέος/ΑΕΠ	42,6%	89,8%	85,1%	73,4%

* Ο πληθυσμός είναι συνήθως λίγο παραπάνω από διπλάσιος, σε σχέση με τους εργαζομένους.

** Σε αγοραστική αξία

Πηγή: CIA World Factbook

Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

Όπως φαίνεται από τον Πίνακα Ι, όλες οι χώρες έχουν εμπορικά ελλείμματα, καθώς επίσης επικίνδυνα υψηλά εξωτερικά χρέη – τα οποία είναι η βασική αιτία των χρεοκοπιών. Η Ελλάδα θα μπορούσε να κάνει θαύματα στις χώρες αυτές, βοηθώντας τες, αλλά και βοηθούμενη – εάν η περιοχή αντιμετωπιζόταν σαν σημαντικός «ζωτικός χώρος» της πατρίδας μας, οι υλικές και πνευματικές ικανότητες της οποίας είναι αφενός μεν πολύ μεγάλες, αφετέρου αποδεκτές.

Περαιτέρω, οι σχέσεις ιδιοκτησίας σε όλα τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης είναι ακόμη ασαφείς, η αγορά εργασίας παραμένει «μη ευέλικτη», ενώ η πολιτική συνεχίζει να είναι αδιαφανής και διεφθαρμένη. Παράλληλα, το σταμάτημα των ροών κεφαλαίου, καθώς επίσης της ζήτησης για τα προϊόντα τους, έχει οδηγήσει στη χρεοκοπία χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην περιοχή.

Εν τούτοις, αν και δεν υπάρχει υγιές κοινωνικό δίκτυο, το οποίο να φροντίζει τους φτωχούς και τους ανέργους, δεν παρατηρούνται μαζικές διαδηλώσεις – όπως συμβαίνει στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Ο πληθυσμός λοιπόν φαίνεται να έχει συμβιβαστεί με την ανεργία και με τη φτώχεια – να έχει δηλαδή συνθηκολογήσει με την κατάσταση του έχοντας, μεταξύ άλλων, χάσει εντελώς την εμπιστοσύνη του στην Ευρώπη, στη Δημοκρατία και στην ελεύθερη αγορά.

Το φαινόμενο αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό, ειδικά επειδή σε πολλές από αυτές τις χώρες, όπως για παράδειγμα στην Ουγγαρία, τα συντηρητικά κόμματα, τα οποία ευρίσκονται στην εξουσία, «αποδυναμώνουν» βήμα προς βήμα τη Δημοκρατία – με τα δικτατορικά καθεστώτα να ευρίσκονται προ των πυλών.

Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι τα Σκόπια – όπου τη γνωστή ως «μαύρη Δευτέρα» (παραμονή Χριστουγέννων του 2012), οι βουλευτές της αντιπολίτευσης, καθώς επίσης ορισμένοι δημοσιογράφοι, εκδιώχθηκαν βίαια από το Κοινοβούλιο, έτσι ώστε η επίσημη κυβέρνηση να ψηφίσει ανενόχλητα έναν αντισυνταγματικό προϋπολογισμό.

Όσον αφορά δε την Αλβανία και τη Βοσνία, οι κυβερνήσεις τους κατατάσσονται διεθνώς μεταξύ μίας «υποτυπώδους» δημοκρατίας και ενός αυταρχικού καθεστώτος – ενώ η παραποίηση των εκλογικών αποτελεσμάτων είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των περισσότερων κρατών της περιοχής.

Η ΤΟΥΡΚΙΑ

Υπενθυμίζουμε κατ’ αρχήν ότι, το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας είναι ιδιαίτερα ευάλωτο, επειδή ο λόγος των χορηγήσεων προς τις καταθέσεις ξεπέρασε φέτος το 100%. Παράλληλα, το εξωτερικό χρέος των τουρκικών τραπεζών είχε φθάσει, στα τέλη του 2012, το 14,3% του ΑΕΠ (έναντι 8% τις παραμονές της κατάρρευσης της Lehman Brothers) – στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών.

Επί πλέον, τα δύο τρίτα αυτού του χρέους θα πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν εντός δωδεκαμήνου. Καθώς δε ο βραχυπρόθεσμος εξωτερικός δανεισμός αυξήθηκε κατά 70% το πρώτο τρίμηνο του 2013, γίνεται κατανοητό ότι, κάθε απότομος περιορισμός των εισροών κεφαλαίων θα συνιστούσε σοκ.

Περαιτέρω σημειώνεται ότι, η πιστωτική επέκταση δεκαπλασιάσθηκε από το 2006 και μόνο πέρυσι αυξήθηκε κατά 40% (όταν το ονομαστικό εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 5%, έναντι πληθωρισμού 7%) – υποδηλώνοντας ότι, οι Τούρκοι καταναλωτές έχουν πλέον ήδη εισέλθει στη φάση του δανεισμού μόνο για αποπληρωμή παλαιότερων χρεών.

Ουσιαστικά λοιπόν, η επίλυση των μεγάλων οικονομικών προβλημάτων, τα οποία είχαν οδηγήσει την Τουρκία το 2001 στα νύχια του ΔΝΤ, κυρίως η μείωση του δημοσίου χρέους, επιτεύχθηκε μέσω της μεταφοράς της ιδιωτικής περιουσίας στο δημόσιο – από εκεί, στους δανειστές της Τουρκίας, μαζί με τα έσοδα από την εκποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων της (ανάλυση μας)

Χωρίς να υπεισέλθουμε σε πολιτικά θέματα όπως, για παράδειγμα, στον πόλεμο μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών που διεξάγεται στο εσωτερικό της, στις προσπάθειες εξισλαμισμού ή «ιρανοποίησης» της χώρας εκ μέρους της μάλλον αλαζονικής, απολυταρχικής κυβέρνησης της, στις τεράστιες εισοδηματικές διαφορές μεταξύ των πολιτών της, με κριτήριο την πόλη ή τον τόπο διαμονής τους, στους κινδύνους στρατιωτικού πραξικοπήματος κοκ., θα συνεχίσουμε στην οικονομική κρίση, από την οποία απειλείται.

Στα πλαίσια αυτά, ένα από τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί έχει σχέση με το ότι, οι τιμές στη χώρα αυξάνονται γρηγορότερα, από αυτές των ανταγωνιστών της - με τον πληθωρισμό να τοποθετείται στο 6,1% όταν, για παράδειγμα, στην Ελλάδα είναι αρνητικός. Το γεγονός αυτό υποχρεώνει την τουρκική λίρα να υποτιμάται – ευρισκόμενη ήδη από τα μέσα του προηγουμένου έτους σε καθοδική πορεία.

Συνεχίζοντας, ο βασικός μισθός των εργαζομένων στην Τουρκία είναι αρκετά χαμηλός, συγκριτικά με άλλες χώρες – στις 940,50 λίρες (περί τα 380 € σήμερα), για 45 όμως ώρες εργασίας, με άδεια διακοπών μεταξύ 14 και 26 ημερών, ανάλογα με την εταιρεία. Το κόστος εργασίας ανά ώρα (2009) στο μεταποιητικό τομέα τοποθετούταν στα 4,33 € – έναντι 2,25 € στην Κίνα, 2,44 € στη Βουλγαρία, 16,44 € στην Ελλάδα, 34,28 € στη Γερμανία και 43,64 € στη Νορβηγία.

Οι ξένοι επενδυτές τώρα, αντιμέτωποι με τη μείωση της αξίας των επενδύσεων τους στην Τουρκία, σε τιμές των δικών τους νομισμάτων, τρομοκρατούνται από την πτώση της λίρας – με αποτέλεσμα να αναζητούν ήδη την έξοδο κινδύνου. Επειδή δε η συμπεριφορά όλων αυτών των επενδυτών, των αγορών γενικότερα είναι αγελαία, η μαζική έξοδός τους, όπως συνέβη κάποτε στην Ινδονησία και αλλού, δεν είναι καθόλου απίθανη – κάτι που θα οδηγούσε στην άμεση χρεοκοπία της Τουρκίας.

Από την άλλη πλευρά, η πραγματική ισοτιμία του νομίσματος της Τουρκίας, η ισοτιμία δηλαδή σε όρους αγοραστικής αξίας των χρημάτων, πλησιάζει αυτήν της Ευρώπης – όπως φαίνεται από το διάγραμμα που ακολουθεί (πηγή: BIS). 

Αυτό σημαίνει με τη σειρά του πως η χώρα έχει χάσει τα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα, συγκριτικά με τα κράτη του διαγράμματος – όσον αφορά τον τουρισμό, καθώς επίσης την εγκατάσταση παραγωγικών μονάδων φθηνού εργατικού δυναμικού.

Ολοκληρώνοντας, η κρίση χρέους της Ελλάδας και της Κύπρου, της Ευρωζώνης γενικότερα, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την Τουρκία – την προβληματίζουν επίσης τα πολιτικά και στρατιωτικά προβλήματα των τοπικών εμπορικών εταίρων της, όπως της Αιγύπτου, του Ιράν, του Λιβάνου, της Ιορδανίας και του Ισραήλ.

Η ΚΙΝΑ

Όπως έχουμε αναλύσει πολλές φορές, στην Κίνα έχει σχηματισθεί μία τεράστια φούσκα – η οποία δεν θα διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παρά το ότι δε ο ρυθμός ανάπτυξης που ανακοίνωσε επίσημα, για το πρώτο τρίμηνο, ήταν 7,7%, το πραγματικό ποσοστό δεν φαίνεται να ξεπερνάει το 4%.

Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από το ότι, οι εξαγωγές κινεζικών προϊόντων στην Ταιβάν, στη Ν. Κορέα, στο Χονγκ Κονγκ και στη Σιγκαπούρη ήταν κατά πολύ χαμηλότερες, από αυτές που δήλωσε η Κίνα – με βάση τα στοιχεία εισαγωγών των συγκεκριμένων χωρών.

Οι σχέσεις τώρα της κίτρινης γάγγραινας με την Ευρώπη επιδεινώνονται, μετά την επιβολή δασμών στα φωτοβολταϊκά, τους οποίους αποφάσισε η Κομισιόν ερήμην της Γερμανίας – με την Κίνα να εξετάζει το ενδεχόμενο επιβολής δασμών στα κρασιά που εισάγει από την ΕΕ, κάτι που θα προβλημάτιζε κυρίως τη Γαλλία.

Ο ΥΠΟΛΟΙΠΟΣ ΠΛΑΝΗΤΗΣ

Συνεχίζοντας, η οικονομική κατάσταση των πέντε χωρών των BRICS επίσης επιδεινώνεται – αφού ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνεται τόσο στη Βραζιλία, όσο και στην Ινδία. Εάν τυχόν δε η ισοτιμία του δολαρίου αυξηθεί, τότε θα ξεσπάσουν ξανά μεγάλες κρίσεις στις αναπτυσσόμενες οικονομίες – αντίστοιχες ίσως με αυτές της δεκαετίας του ’90, όπου το ΔΝΤ «κατακρεούργησε» μία σειρά χωρών, οι οποίες υποχρεώθηκαν να ζητήσουν τη συνδρομή του.

Ειδικά όσον αφορά τη Ν. Αφρική, τα τεράστια προβλήματα στον τομέα παροχής ενέργειας, η συνεχώς μειούμενη «παραγωγή» στα ορυχεία, οι ατελείωτες απεργίες των εργαζομένων, καθώς επίσης το καταστροφικό ύψος της ανεργίας, δημιουργούν πολύ μεγάλες δυσκολίες στην οικονομία της – με αποτελέσματα που δεν είναι εύκολο να προβλεφθούν.

Η οικονομία της Ιαπωνίας τώρα, η οποία έχει ανοίξει στο φουλ τις «στρόφιγγες» παροχής ρευστότητας, χαρακτηρίζεται από μεγάλη μεταβλητότητα – με τους δείκτες των χρηματιστηρίων της, όπως επίσης με την ισοτιμία του νομίσματος της ή με τις τιμές των ομολόγων της, να εναλλάσσουν διαρκώς πρόσημα.

Το ίδιο ισχύει σε κάποιο βαθμό και για τις Η.Π.Α. – όπου η αύξηση των επιτοκίων δανεισμού της υπερδύναμης είναι ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος, ακολουθούμενος από την εμφανέστατη αδυναμία της να αποσύρει τα μέτρα ποσοτικής διευκόλυνσης (QE 1,2,3).

Εν τούτοις, φαίνεται να εξετάζει τρόπους απόσυρσης, κατανοώντας τη φούσκα που έχει προκαλέσει στα χρηματιστήρια – ενώ, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά κάποιος από τις τράπεζες-μέλη της Fed, «δεν μπορούμε να ενδιαφερόμαστε μόνο για την καλή διάθεση των αγορών, προμηθεύοντας τες συνεχώς με νομισματική κοκαΐνη«.

Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση της υπερδύναμης κατηγορείται για «τραπεζικό σοσιαλισμό» – με το σοσιαλισμό να μην είναι καθόλου «συμπαθής» στους Αμερικανούς. Επί πλέον, ο σύνδεσμος των τοπικών τραπεζών της χώρας αναφέρεται σε συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού εναντίον του, εκ μέρους των διασωθέντων μεγάλων τραπεζών – ενώ προειδοποιεί ότι, τα δάνεια προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα περιορισθούν επικίνδυνα. Επειδή όμως αυτές οι επιχειρήσεις «παράγουν» τις περισσότερες θέσεις εργασίας, οι κίνδυνοι απότομης ανόδου της ανεργίας είναι αρκετά αυξημένοι.

Τέλος, η Μ. Βρετανία, η οποία εξετάζει σοβαρά την έξοδο της από την ΕΕ, αντιμετωπίζει επίσης μεγάλες δυσκολίες – με τις τράπεζες της να έχουν ξανά ανάγκη από νέο δανεισμό. Το ίδιο ισχύει και για εκείνες τις χώρες, η οικονομία των οποίων εξαρτάται από τις τιμές των εμπορευμάτων, καθώς επίσης από τον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης: για τον Καναδά, για τη Ρωσία και την Αυστραλία.

Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

Όπως φαίνεται από όλα όσα περιγράψαμε, ολόκληρος ο πλανήτης μας είναι τυλιγμένος στις φλόγες – όχι μόνο η Ελλάδα ή/και η Ευρωζώνη. Στα πλαίσια αυτά, θεωρούμε ότι, θα πρέπει να βρεθούν άμεσα βιώσιμες λύσεις στο πρόβλημα της υπερχρέωσης της Δύσης, οι οποίες όμως να μην εξαρτώνται από την ανάπτυξη – μία ανάπτυξη που, με βάση όλα τα παραπάνω, δεν είναι καθόλου εύκολο να συνεχισθεί (ανάλυση μας).

Παράλληλα, οφείλει να αναζητηθεί ένα νέο πολίτευμα, συμβατό με τα σημερινά δεδομένα, καθώς επίσης ένα εντελώς καινούργιο νομισματικό σύστημα - το οποίο να συμπεριλαμβάνει αφενός μεν τη σύνδεση των επί μέρους νομισμάτων με ένα «καλάθι» των κυριότερων, αφετέρου την «πλήρη κάλυψη» των δανειακών χρημάτων (έτσι ώστε να πάψουν να παράγουν οι εμπορικές τράπεζες χρήματα από το πουθενά).

Ειδικά όσον αφορά την ανάπτυξη, οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι, δεν μπορεί αλλά και δεν πρέπει να συνεχισθεί με το ρυθμό των τελευταίων δεκαετιών. Δεν πρέπει, επειδή θα καταναλωθούν όλες οι πηγές ενέργειας στον πλανήτη μας, ενώ θα καταστραφεί εντελώς το φυσικό περιβάλλον – δεν μπορεί, όχι μόνο λόγω των οικονομικών προβλημάτων που παραθέσαμε αλλά, κυρίως, επειδή ένας τέτοιος ρυθμός δεν είναι ούτε φυσιολογικός, ούτε διαχειρίσημος.

Ειδικότερα, οι μέσοι όροι ανάπτυξης στον πλανήτη μας πριν από το 1820, ήταν μικρότεροι από τη μισή ποσοστιαία μονάδα – ενώ επιταχύνθηκαν αργότερα, κυρίως μετά το ξεκίνημα της βιομηχανικής επανάστασης. Εν τούτοις το 2010, δύο χρόνια δηλαδή μετά από τη μεγαλύτερη ίσως κρίση στην ιστορία μας, ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν 6% – ένας απίστευτος αριθμός, συγκρινόμενος με το παρελθόν.

Όπως λέγεται δε, εάν η βιομηχανική επανάσταση επιτάχυνε την οικονομία της Δύσης από την ταχύτητα του αλόγου στην ταχύτητα του αυτοκινήτου, ο σημερινός «μετασχηματισμός» επιτάχυνε την παγκόσμια οικονομία από την ταχύτητα του κλασσικού ταχυδρομείου, στην ταχύτητα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου – κάτι που είναι αδύνατον να συνεχισθεί αφού, ακόμη και αν ήταν δυνατόν, θα οδηγούσε στον εκτροχιασμό του συστήματος (ένας κίνδυνος ορατός δια γυμνού οφθαλμού σήμερα).

Περαιτέρω η ανάπτυξη που βιώνουμε, από το 1980 περίπου έως σήμερα, στηρίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά στη δημιουργία χρεών – ενώ, μέχρι τότε, ήταν το αποτέλεσμα της «δημιουργικής καταστροφής», την οποία προκάλεσε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Ο Πίνακας ΙΙ, στον οποίο φαίνεται η εξέλιξη του χρέους των Η.Π.Α. (αντίστοιχη είναι στη Γερμανία και στην υπόλοιπη Δύση), τεκμηριώνει τη θέση μας:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: Εξέλιξη δημοσίου χρέους σε τρις $ στις Η.Π.Α., Δημόσιο χρέος σε ποσοστά του ΑΕΠ, έλλειμμα (πλεόνασμα) σε τρις $

Έτος	Δημόσιο Χρέος	Δημόσιο Χρέος/ΑΕΠ	Έλλειμμα
1981	1,0	32,5%	-0,08
1985	1,8	43,8%	-0,21
1990	3,2	55,9%	-0,22
1995	4,9	67,0%	-0,16
2000	5,6	57,3%	+0,24
2005	7,9	63,5%	-0,32
2009	11,9	83,4%	-1,41
2010*	13,8	94,0%	-1,42
2011*	15,1	100,0%	-1,27

* Πρόβλεψη της αμερικανικής κυβέρνησης

Πηγή: Spiegel

Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

Σημείωση: Το χρέος των νοικοκυριών στη χώρα πλησιάζει τα 14 τρις $ (100% του ΑΕΠ), ενώ έχει 20πλασιασθεί, σε σχέση με τη δεκαετία του ’70.

Από την άλλη πλευρά, εάν δεν συνεχισθεί η ανάπτυξη, η οποία απαιτεί είτε νέα χρέη, είτε μία «δημιουργική καταστροφή», τότε είναι αδύνατον να εξυπηρετηθούν τα υφιστάμενα χρέη της Δύσης – ενώ όλος ο υπόλοιπος πλανήτης, ο οποίος αναπτύσσεται κυρίως εξάγοντας τα προϊόντα του στη Δύση, θα βυθιστεί στην ύφεση.

Είμαστε αντιμέτωποι λοιπόν με το «φαύλο κύκλο» της ανάπτυξης και του χρέους – ο οποίος προβληματίζει ακόμη περισσότερο, επειδή το χρέος αξιολογείται ως βιώσιμο ή μη, από τη σχέση του με την ανάπτυξη (με το ΑΕΠ, για να είμαστε πιο συγκεκριμένοι).

Ολοκληρώνοντας, οι λύσεις που απαιτούνται, δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε απλές – οφείλουν όμως να αναζητηθούν πριν δρομολογηθούν αυτόματα από την ανθρώπινη φύση, μέσω μίας ακόμη δημιουργικής καταστροφής.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στη θεωρία του χάους αναφέρεται το φαινόμενο της «ευαίσθητης εξάρτησης» ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες – όπου, με βάση κάποια από τις πολλές παρομοιώσεις ή διατυπώσεις, «εάν μία πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στην Κίνα, μπορεί να φέρει βροχή στην Ευρώπη».

Με τόσες όμως άγριες πεταλούδες να κινούν απειλητικά τα φτερά τους γύρω μας, τόσο ανατολικά, όσο και δυτικά, δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε ότι δεν θα προκληθούν μεγάλες βροχές - εάν όχι πρωτόγνωρες, καταστροφικές ίσως παγκόσμιες καταιγίδες.

Επομένως, οφείλουμε να είμαστε αφενός μεν απόλυτα προετοιμασμένοι για κάθε ενδεχόμενο, έχοντας λάβει τα μέτρα μας, αφετέρου εξαιρετικά προσεκτικοί, όσον αφορά όλες μας τις ενέργειες – ευχόμενοι να αποφευχθούν τουλάχιστον οι εμφύλιοι πόλεμοι στο εσωτερικό της χώρας, οι οποίοι θα έδιναν τη χαριστική βολή στην οικονομία μας.

Για να μπορέσουμε να το πετύχουμε, οφείλουμε να ακολουθήσουμε το δικό μας δρόμο – τον ελληνικό δρόμο, έτσι όπως τον έχουμε περιγράψει κατ’ αρχήν στο κείμενο μας (ανάλυση), ενώ θα συνεχίσουμε σε επόμενα. Αυτό που προηγείται βέβαια, είναι η εκδίωξη των εισβολέων από την πατρίδα μας: τόσο του ΔΝΤ, όσο και της πρωσικής Γερμανίας.

Υστερόγραφο: Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε σχέση με τα πολιτεύματα (E. Fromm), εκτός από το φασιστικό ή σταλινικό ολοκληρωτισμό (τον υπαρκτό κομμουνισμό με την εσφαλμένη του θεώρηση), καθώς επίσης τον αδίστακτο υπερκαπιταλισμό (turbo capitalism), ο οποίος «θεοποιεί» τα υλικά κίνητρα ως μοναδικό «μοχλό ανάπτυξης», η τρίτη μεγάλη αντίδραση ή κριτική έστω στάση προς τον καπιταλισμό, είναι η σοσιαλιστική θεωρία.

Ο σοσιαλισμός όμως παραμένει ουσιαστικά ένα «θεωρητικό όραμα», σε αντίθεση με το φασισμό ή με το σταλινισμό – θεωρίες οι οποίες εφαρμόσθηκαν στην πράξη, έγιναν δηλαδή πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες. Η αιτία είναι το ότι, οι σοσιαλιστικές κυβερνήσεις ανέλαβαν την εξουσία για ελάχιστο χρονικό διάστημα – στην Αγγλία και στις σκανδιναβικές χώρες. Η πλειοψηφία όμως, στην οποία στηριζόταν η εξουσία τους, ήταν πάντοτε τόσο μικρή, ώστε δεν μπορούσαν να μετασχηματίσουν την κοινωνία τους – πέρα από το προκαταρκτικό στάδιο της εφαρμογής του προγράμματος τους.

Όπως ο Χίτλερ τώρα χρησιμοποίησε τη λέξη «σοσιαλισμός» (εθνικοσοσιαλισμός) για να προσδώσει μεγάλη απήχηση στις ρατσιστικές και εθνικιστικές ιδέες του, έτσι και ο Στάλιν διαστρέβλωσε την έννοια του σοσιαλισμού, προς όφελος της προπαγάνδας του – με αποτέλεσμα το «σταλινικό σύστημα», παρά την κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, να βρεθεί πλησιέστερα προς τις πρώιμες και καθαρά εκμεταλλευτικές μορφές του δυτικού καπιταλισμού, από όσο σε οποιαδήποτε έννοια σοσιαλιστικής θεωρίας.

Κύρια «προϊόντα» του δε ήταν μία εξουθενωτική πορεία προς τη βιομηχανική ανάπτυξη, η ανελέητη εκμηδένιση του ανθρώπου, η αδιαφορία για το άτομο, καθώς επίσης η δίψα για προσωπική (κομματική) εξουσία.

Σε τελική ανάλυση, ο σταλινισμός κέρδισε τις νίκες του στη Ρωσία και στην Ασία, χάρη στην απήχηση που είχε η ιδέα του σοσιαλισμού στις τεράστιες μάζες του κόσμου – μία απήχηση που οφειλόταν όμως στον ιδεαλισμό της σοσιαλιστικής έννοιας, ιδίως δε στην πνευματική και υλική «ενθάρρυνση» που προκαλεί ένα τέτοιο «ανθρωποκεντρικό» κοινωνικό σύστημα.

Σας αποτέλεσμα όλων αυτών, η ιδέα του σοσιαλισμού διαστρεβλώθηκε σε μεγάλο βαθμό – με αποτέλεσμα να μη γίνεται πλέον κατανοητή ακόμη και από ανθρώπους με σημαντικό βαθμό «ενορατικότητας» και λογικής ή από φανατικούς οπαδούς της ισότητας, της ισονομίας, καθώς επίσης της δικαιοσύνης.

Επί πλέον, επειδή ο άνθρωπος θαυμάζει περισσότερο τα αιμοβόρα λιοντάρια από τα αδύναμα πρόβατα, παρά το ότι ανήκει συνήθως στα δεύτερα, επιλέγει τον καπιταλισμό πολύ πιο εύκολα, θαυμάζοντας τις επιτυχίες των «ηρώων» του (πλούτη, δόξα κλπ.), από οποιοδήποτε άλλο σύστημα – ακόμη και αν το άλλο σύστημα θα ήταν δικαιότερο ή πλησιέστερο προς τις ανάγκες της πλειοψηφίας.

Η αντικατάσταση λοιπόν της λέξης «σοσιαλισμός» από την «ελεύθερη, μικτή οικονομία, σε περιβάλλον κοινωνικής, άμεσης δημοκρατίας», θα ήταν ίσως προτιμότερη, εάν θα ήθελε κανείς να αναζητήσει εκεί τις λύσεις για ένα καινούργιο δημοκρατικό πολίτευμα στη Δύση – ενδεχομένως σαν ένα «αντίπαλο δέος», στον επερχόμενο κρατικό καπιταλισμό «τύπου» Κίνας, ο οποίος έχει πάρα πολλά κοινά στοιχεία με τον «εθνικοσοσιαλισμό».

Πηγή: casss