Γιατί πραγματικά καίγεται η Τουρκία;

Γιατί πραγματικά καίγεται η Τουρκία; Μια έως πρότινος «αθόρυβη» σύγκρουση μεταξύ ισλαμιστών και κοσμικών

του Γιώργου Κοκκόλη

[Πηγή: LiFO, 03/06/2013]

Οι ογκώδεις διαδηλώσεις στην Κωνσταντινούπολη ταράζουν ολόκληρη την λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου ξυπνώντας μνήμες από την Αραβική Άνοιξη, κυρίως ως προς τη βίαιη καταστολή με την οποία αντιμετωπίζονται από τις δυνάμεις ασφαλείας. Τι κρύβεται όμως πίσω από τα συλλαλητήρια στο Ταξίμ;  

Στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τα γεγονότα οι Έλληνες δημοσιογράφοι και τα πολιτικά κόμματα έδωσαν ρεσιτάλ ασυναρτησίας: Οι λαϊκοδεξιοί έτριβαν τα χέρια τους γιατί επιτέλους οι προφητείες των Γεροντάδων επιβεβαιώθηκαν και ο τρισκατάρατος γείτων θα καταρρεύσει εκ των έσω ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ στον δικό του αστερισμό έβλεπε «Τουρκική Ανοιξη» κατά των... νεοφιλελεύθερων μέτρων που προωθεί ο Ερντογάν.  

Πιθανώς δυσκολεύεστε να πιστέψετε ότι όλο αυτό που βλέπουμε να συνταράσσει την Τουρκία μπορεί να ξεκίνησε από δύο δέντρα που θα κοπούν στην πλατεία Ταξίμ. Ωστόσο αυτή ακριβώς η αφορμή δεν ήταν καθόλου τυχαία ούτε απρόσμενη. Τα τελευταία χρόνια συντελείται αθόρυβα μια σύγκρουση μεταξύ ισλαμιστών και κοσμικών με φόντο τις τουρκικές πόλεις.  

Οι δύο σαρωτικές εκλογικές νίκες το 2007 και το 2011 επέτρεψαν στον Ερντογάν να ξεφορτωθεί κάθε πολιτικό αντίπαλο -από τον πάλαι ποτέ πανίσχυρο στρατό και τη γραφειοκρατία μέχρι τη δικαιοσύνη και τον Τύπο σταδιακά όλοι οι θύλακες αντιπολίτευσης υποτάχθηκαν στην υπηρεσία του AKP. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ενώ η Πόλη καιγόταν κυριολεκτικά οι τουρκικές τηλεοράσεις έδειχναν τον Ερντογάν σε συνέδριο για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος!  

Ο Ερντογάν γνωρίζει πως μπορεί το AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) να έχει μεγάλη απήχηση στα βάθη της Ανατολίας και στις αναδυόμενες βιομηχανικές πόλεις όπως το Ντιγιάρμπακιρ, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν ισχύει στα παραδοσιακά αστικά κέντρα. Στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη αλλά και την Άγκυρα η παλαιά αστική τάξη είναι προσκολλημένη στην κοσμική κληρονομιά του Ατατούρκ και σε καμία περίπτωση δεν βλέπει με καλό μάτι την «ισλαμοποίηση» της χώρας. Παρά τα εντυπωσιακά μεγέθη ανάπτυξης και την ενίσχυση του διεθνούς ρόλου της Τουρκίας οι κεμαλικοί τρέμουν μπροστά στο σενάριο του πλήρους ελέγχου του κράτους και της κοινωνίας από τους ισλαμιστές.  

Γνωρίζοντας πως δεν μπορεί να τους προσηλυτίσει ιδεολογικά, ο Ταγίπ Ερντογάν αποφάσισε να τους παρακάμψει. Για αυτό το λόγο προκηρύσσει μεγάλες αστικές αναπλάσεις στις τουρκικές πόλεις τις οποίες αναθέτει στους ισλαμιστές businessmen και μεγαλοκατασκευαστές. Με την αναδυόμενη ισλαμική αστική τάξη ο Ερντογάν ξέρει πως μπορεί να μεταμορφώσει την Τουρκία σε μια ισλαμική χώρα με εκείνον επικεφαλής. Στο πλαίσιο αυτό η μεταμόρφωση της πλατείας Ταξίμ εκτός από τα προφανή οικονομικά οφέλη είχε και ισχυρό ιδεολογικό στίγμα –η πλατεία αυτή είναι ταυτισμένη με τον Ατατούρκ αλλά και τους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες τη δεκαετία του '50 και του '80.  

Έτσι, η αναγέννηση των παλαιών οθωμανικών στρατώνων και η δημιουργία τζαμιού στην πλέον κοσμική πλατεία της Πόλης δηλώνει σαφώς την στροφή της Τουρκίας στο αυτοκρατορικό παρελθόν των Οθωμανών αλλά και το Ισλάμ. Στην ουσία πρόκειται για την παλαιά μάχη μεταξύ Ισλάμ και κοσμικού κράτους που αντικατοπτρίζεται στο δίπολο ύπαιθρος-αστικά κέντρα.   Οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν από μερικούς διαδηλωτές φιλελεύθερης κυρίως προέλευσης -αλλά και στοιχεία του Κουρδικού κόμματος- οι οποίοι είδαν στην ανάπλαση της Ταξίμ να μπαίνει το κερασάκι στην τούρτα της ισλαμοποίησης. Λίγες μέρες νωρίτερα ο Ερντογάν είχε καταφέρει να περάσει νόμο για την απαγόρευση του αλκοόλ ενώ γινόταν προσπάθεια να απαγορευθούν τα δημόσια φιλιά αλλά και τα τραπεζάκια στις πλατείες των πόλεων.  

Το κίνημα της Ταξίμ αγκαλιάστηκε αμέσως από όλο το πολιτικό φάσμα. Από την άκρα αριστερά ως την δεξιά της πολιτικής σκακιέρας το κίνημα αποκρυσταλλώνει την αντίδραση κατά του AKP που μονοπωλεί την εσωτερική ατζέντα την τελευταία δεκαετία. Άλλωστε είναι γνωστό πως με την μεγάλη συνταγματική αναθεώρηση που ετοιμάζει, ο Ερντογάν θέλει να μετατρέψει το πολίτευμα σε προεδρική δημοκρατία και στη συνέχεια να μεταπηδήσει στη θέση του Αμπντουλάχ Γκιουλ.  

Ωστόσο υπάρχει ένα σοβαρό θέμα που απασχολεί τους διαδηλωτές και αυτό δεν είναι άλλο από την προσπάθεια του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος να εκμεταλλευθεί την περίσταση και να δημιουργήσει ένα συνολικό κίνημα αμφισβήτησης κατά του Ερντογάν. Τα φιλελεύθερα στοιχεία των διαδηλώσεων αντιδρούν στο σκληροπυρηνικό εθνικισμό των Κεμαλιστών και την καταπίεση των μειονοτήτων που τον χαρακτηρίζει. Έτσι παρά το γεγονός ότι 70% των Τούρκων δηλώνουν υπέρ ενός κοσμικού κράτους στην ουσία μόνο το 30% από αυτούς θα στήριζαν την πολιτική των Κεμαλιστών.  

Tα φιλελεύθερα στοιχεία που έχουν βγει στους δρόμους και είχαν ψηφίσει Ερντογάν τώρα αντιδρούν στις αυταρχικές πολιτικές του, όμως είναι πολύ πιο οργισμένα με το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα. Συνεπώς σε μια ενδεχόμενη προσφυγή στις κάλπες ο Ερντογάν θεωρείται βέβαιο πως θα πάρει την εξουσία και δεν αποκλείεται στο όνομα της σταθερότητας να βγει ακόμη πιο ισχυρός!  

Κρίσιμος παράγοντας στην εξίσωση φαίνεται πως θα είναι ο πόλεμος στη Συρία. Οι Κεμαλιστές και οι Αλεβίτες είναι ριζικά αντίθετοι με την επιθετική πολιτική του Ερντογάν και στηρίζουν τον Άσαντ προκειμένου να παραμείνει η Συρία κοσμικό κράτος. Με την κατάσταση στο μαλακό υπογάστριο της γείτονος να περιπλέκεται ακόμη περισσότερο η αγωνία για τυχόν αποσταθεροποίηση της Τουρκίας μεγαλώνει και είναι σαφές πως τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ισραήλ δεν πρόκειται να επιτρέψουν κάτι τέτοιο.