Λεωνίδας Βατικιώτης: BRICS εναντίον …όλων

BRICS εναντίον …όλων

Δημιουργήθηκε το αντίπαλο δέος ΔΝΤ και Παγκόσμιας Τράπεζας 

του ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ

Ξεχάστε το μονοπώλιο της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου! Η ανακοίνωση των ηγετών της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής στις 26 Μαρτίου 2013 από την πόλη Ντέρμπαν της χώρας του Νέλσον Μαντέλα για την δημιουργία μιας αναπτυξιακής τράπεζας τάραξε τα νερά, καθώς για πρώτη φορά τα «δίδυμα του Μπρέττον Γουντς» (όπως αποκαλούνται το ΔΝΤ και η ΠΤ που δημιουργήθηκαν στις ΗΠΑ το 1944 για να εγγυηθούν την παγκόσμια χρηματοοικονομική σταθερότητα) δέχονται μια τόσο σοβαρή πρόκληση από πέντε χώρες οι οποίες διαθέτουν άπειρη ρευστότητα που μπορεί να ανταγωνιστεί τις πηγές πλούτου της Δύσης και της λεγόμενης «Αγίας Τριάδας»: ΗΠΑ, ΕΕ και Ιαπωνία. Σημαντικές λεπτομέρειες δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα για την δράση ή την δομή της. Αυτό που ανακοινώθηκε είναι ότι η νέα αναπτυξιακή τράπεζα θα αναλάβει δράση το 2015 και θα ξεκινήσει με ένα κεφάλαιο ύψους 100 δις. δολ. με την συνδρομή της Κίνας να ανέρχεται στα 41 δισ. δολ., τη Ρωσία, τη Βραζιλία και την Ινδία να συνεισφέρουν από 18 δις. και τη Νότια Αφρική, που εντάχθηκε στο «κλαμπ» μόλις το 2011, δύο χρόνια δηλαδή μετά την συγκρότησή του, να συμβάλει με 5 δις. δολ.

Νέα αναπτυξιακή τράπεζα

Πρέπει να αναφερθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά με την αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS που αμφισβητείται ειδικά η παντοκρατορία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Κι άλλες φορές στο παρελθόν στο πλαίσιο περιφερειακών ολοκληρώσεων έχει επιχειρηθεί η δημιουργία χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων με αρμοδιότητες που σχετίζονται με αυτές των «διδύμων του Μπρέττον Γουντς». Οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι δύο, η μία στην Ασία κι η άλλη στη Λατινική Αμερική. Η πρώτη μάλιστα με την επωνυμία Πολυμερής Πρωτοβουλία Τσιανγκ Μάι (CMIM) στο πλαίσιο του ASEAN+3 συμφώνησε τον Μάιο του 2012 να διπλασιάσει το ενεργητικό της, κάνοντας έτσι σαφή την πρόθεση επέκτασης της ακτίνας δράσης της. Στην αμερικανική υπο-ήπειρο η Τράπεζα του Νότου (Banco del Sur) έχει ως στόχο να αποτελέσει τον χρηματοδοτικό βραχίονα των προσπαθειών ολοκλήρωσης της Λατινικής Αμερικής, δίνοντας έτσι υλική υπόσταση στο όραμα του Σιμόν Μπολιβάρ. Η ίδρυσή της ανακοινώθηκε για πρώτη φορά το 2007, ενώ επίσημα συμφωνήθηκε το 2009 μεταξύ τεσσάρων κρατών: της Βενεζουέλας, της Αργεντινής, του Ισημερινού και της Βολιβίας. Έκτοτε προστέθηκε η Ουρουγουάη, που εντάχθηκε επίσημα τον Μάρτιο του 2012, ενώ η συμμετοχή της Βραζιλίας έχει «κολλήσει» στην Βουλή κι η κατ’ αρχήν συμφωνία της Παραγουάης να πάρει μέρος έμεινε μετέωρη μετά την απομάκρυνση του προέδρου Φερνάρντο Λούγκο τον Ιούνιο του 2012. Η τύχη δε της Τράπεζας του Νότου κι όλα τα συγγενή σχέδια ενοποίησης της Λατινικής Αμερικής, σε μια κατεύθυνση εμφανώς συγκρουσιακή ως προς την Ουάσινγκτον, είναι αβέβαιη και θα εξαρτηθεί σημαντικά από την πορεία που θα ακολουθήσει η Βενεζουέλα μετά τον θάνατο του Ούγκο Τσάβες. Το δε εκλογικό αποτέλεσμα της Κυριακής 14 Απριλίου, όταν ο Νικολάς Μαδούρο κέρδισε τις εκλογές έναντι του συντηρητικού υποψήφιου Ενρίκε Καπρίλες με μια ανέλπιστα μικρή διαφορά μόλις 50,6% (διαψεύδοντας τις δημοσκοπήσεις που προδίκαζαν διαφορά ακόμη και 20 ποσοστιαίων μονάδων) προσγείωσε απότομα τις ελπίδες για μια ομαλή συνέχεια του πειράματος του Τσαβισμού στην μετα-Τσάβες περίοδο.

Το καινούργιο ωστόσο που εισάγει η επενδυτική τράπεζα των BRICS, σε σχέση με τα δύο προαναφερθέντα εγχειρήματα που μπορούν να επαίρονται ότι έκαναν την αρχή στην αμφισβήτηση του δυτικού μονοπωλίου, αφορά πρώτο την γεωγραφική έκταση, δεύτερο το …αμέτρητο βάθος των ρευστών διαθεσίμων και τρίτο και σημαντικότερο τον δομικό χαρακτήρα των αλλαγών που συμπυκνώνονται στην πρόταση που διατυπώθηκε από την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Νότιας Αφρικής η οποία φιλοξένησε την σύνοδο των πέντε ηγετών. Συγκεκριμένα, τόσο η Ασιατική όσο και η Λατινοαμερικανική επενδυτική τράπεζα έχουν ασφυκτικά περιορισμένους ορίζοντες σε ένα μικρό τμήμα του κόσμου, αντίθετα προφανώς με την Παγκόσμια Τράπεζα που δανειοδοτεί προγράμματα από τα υψίπεδα των Άνδεων μέχρι τα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Αμφισβητούν επομένως τους κορυφαίους δυτικούς χρηματοδοτικούς οργανισμούς όχι όμως σε πλανητική κλίμακα. Μόνο στο στενό πλαίσιο της ηπείρου τους. Επιπλέον οι πιστώσεις που μπορούν να χορηγήσουν είναι εξ ίσου περιορισμένες. Κατά συνέπεια, η αναπτυξιακή τράπεζα των BRICS συνιστά μια αναβάθμιση των προσπαθειών απεξάρτησης των κρατών του κόσμου από τον θανάσιμο εναγκαλισμό του ΔΝΤ και της ΠΤ κι επομένως μια κλιμάκωση των απειλών που δέχονται οι δύο αυτοί οργανισμοί. Τέλος, παρότι ακόμη δεν έχει πάρει την οριστική της μορφή η επενδυτική τράπεζα των BRICS εκφράζει βαθύτερες δομικές αλλαγές που έχουν συμβεί στην παγκόσμια οικονομία κι ως γενικό γνώρισμα έχουν την αποδυνάμωση της επιρροής του λεγόμενου δυτικού κόσμου και την αναβάθμιση της ισχύος των λεγόμενων αναπτυσσόμενων χωρών, με αιχμή του δόρατος τις πέντε αυτές χώρες που πλέον παράγουν το 21% του παγκόσμιου ΑΕΠ όταν μόλις πριν 15 χρόνια παρήγαγαν το 7% (τριπλασιάστηκε δηλαδή η συμμετοχή τους στην παγκόσμια οικονομία σε μιάμιση δεκαετία), ενώ το 2027 εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν την παραγωγή του G7. Δηλαδή των επτά πλουσιοτέρων χωρών του πλανήτη που περιλαμβάνουν τα εξής κράτη: ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία και Καναδά. Εν ολίγοις, πρόκειται για αλλαγές που έχουν ένα δομικό, μη αντιστρεπτό χαρακτήρα ως αποτέλεσμα της ραγδαίας μεγέθυνσης του ΑΕΠ τους και δεν επηρεάζονται σε τόσο σημαντικό βαθμό από τον ρόλο των ηγετών.

Βασικά μεγέθη BRICS
	Πληθυσμός (σε εκ.)	ΑΕΠ (σε δισ. δολ.)	Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ (δολ.)	Ισοζ. Τρεχ. Συναλλ. (εκ. δολ.)
Βραζιλία	193	2.253	11.463	-47.518
Ρωσία	143,2	2.007,20	14.015	98.834
Ινδία	1.210	1.743	1.440	-78.155
Κίνα	1.351	8.226,90	6.091	201.714
Ν. Αφρική	51	384	7.790	-13.621
Πηγή: BRICS, Joint Statistical Publication 2013
Ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ (%)
	2010	2011	2012	2013
Βραζιλία	7,5	2,7	1,5	4
Ρωσία	4,3	4,3	3,7	3,8
Ινδία	10,1	6,8	4,9	6
Κίνα	10,4	9,2	7,8	8,2
Νότια Αφρική	2,9	3,1	2,6	3
Η.Π.Α.	2,4	1,8	2,2	2,1
Ευρωζώνη	2	1,4	-0,4	0,2
Ιαπωνία	4,5	-0,8	2,2	1,2
Πηγή: IMF, World Economic Outlook, 2012

Ο κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας υπογραμμίστηκε πολύ πρόσφατα και από την γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, την Κριστίν Λαγκάρντ. Συγκεκριμένα λίγες μέρες πριν την ετήσια ανοιξιάτικη σύνοδο του μισητού παγκόσμιου οργανισμού (που παρά τα περί του αντιθέτου θρυλλούμενα – όρα «το ΔΝΤ έχει αλλάξει» – εξακολουθεί να είναι ταυτισμένο με την εξαθλίωση των φτωχών, την διάσωση των τραπεζών και την προώθηση της νεοφιλελεύθερης ατζέντας) η διάδοχος του Ντομινίκ Στρος Καν επεσήμανε τους κινδύνους για την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας εξ αιτίας της …τριχοτόμησης της. Με βάση τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ η παγκόσμια οικονομία κινείται με τρεις διαφορετικές ταχύτητες. Η μεγαλύτερη ταχύτητα παρατηρείται στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αμέσως χαμηλότερα βρίσκονται μόνες τους οι ΗΠΑ που αναρρώνουν από την κρίση, ενώ στην κατώτερη κλίμακα βρίσκονται η Ιαπωνία κι η ευρωζώνη που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Κι αν η Ιαπωνία, με την αλλαγή του διοικητή της κεντρικής τράπεζας και τον στόχο επίτευξης πληθωρισμού στο 2% τα επόμενα δύο χρόνια ξεκινάει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για να αποχαιρετήσει οριστικά τις δύο χαμένες δεκαετίες που ξεκίνησαν το 1990, έχει κάπου να ελπίζει, η ευρωζώνη δεν έχει να προσδοκά τίποτε. Σε τέτοιο βαθμό ώστε η ναυαρχίδα του βρετανικού οικονομικού Τύπου, οι Financial Times, να γράφουν στο σημείωμα της σύνταξης στις 13 Απριλίου με αφορμή τις δηλώσεις Λαγκάρντ ότι «καθώς οι άλλες χώρες ανεβάζουν ταχύτητα υπάρχει κίνδυνος το ρημαδιασμένο ποδήλατο της ευρωζώνης να συνεχίσει να βρίσκεται πίσω από την υπόλοιπη ομάδα».

Γιατί τώρα η νέα τράπεζα;

Σημασία ωστόσο έχει πως την ίδια σπουδή που επιδεικνύουν οι λεγόμενες αναπτυσσόμενες χώρες κι εν προκειμένω οι BRICS να συντονίσουν το βήμα τους ώστε να διεκδικήσουν μια καλύτερη θέση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, εμφανίζουν κι οι ανεπτυγμένες. Δεν περνάει, για παράδειγμα, απαρατήρητη η προσπάθεια ΗΠΑ και ΕΕ να υπογράψουν μια συμφωνία που θα διευκολύνει το ελεύθερο εμπόριο και τις επενδύσεις, με απώτερο στόχο να έλθουν ακόμη πιο κοντά σε οικονομικό επίπεδο. Δηλαδή να γεφυρώσουν τις εμπορικές διαφορές που ενίοτε οδηγούν και σε εμπορικούς πολέμους (όπως συμβαίνει για παράδειγμα συχνά – πυκνά με τα αγροτικά προϊόντα, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τον αεροναυπηγικό κλάδο) ώστε να αντιμετωπίσουν τον αναδυόμενο εχθρό που δεν είναι άλλος από την «πρώτη ταχύτητα», με βάση την ορολογία της Κρ. Λαγκάρντ. Άλλωστε υπάρχουν σημαντικά περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης. Με βάση τις πιο πρόσφατες στατιστικές που αφορούν το 2009 (Eurostat Pocket Book, Key figures on Europe 2012) μόλις το 11,8% των συνολικών εξαγωγών των 27 χωρών της ΕΕ οδεύει στις ΗΠΑ, ενώ οι ΗΠΑ στέλνουν στην ΕΕ μόνο το 17,1% των εξαγωγών τους.  Από την άλλη, οι ΗΠΑ είναι ο νούμερο ένα προσανατολισμός των ευρωπαϊκών Άμεσων Ξένων Επενδύσεων ενώ από τις ΗΠΑ έρχονται οι περισσότερες Άμεσες Ξένες Επενδύσεις στην ΕΕ.

Ουάσινγκτον και Βρυξέλλες δεν δίνουν τα χέρια τους μόνο για να αναβαθμίσουν τις σχέσεις τους, αλλά και για να περιορίσουν την αυξανόμενη επιρροή των BRICS. Ο χρόνος που επέλεξαν για παράδειγμα οι ηγέτες των πέντε χωρών να ανακοινώσουν την δημιουργία της αναπτυξιακής τράπεζας δεν είναι καθόλου άσχετος με την απαράδεκτη από κάθε άποψη κωλυσιεργία που επιδεικνύουν οι ΗΠΑ να επικυρώσουν στο Κογκρέσο τις μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν το 2010 μεταξύ των 188 κρατών που συμμετέχουν στο ΔΝΤ και αφορούν δύο μέτρα. Πρώτο, τον διπλασιασμό των κεφαλαίων του ΔΝΤ για να φτάσουν στα 755 δις. δολ. έτσι ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει μια οικονομική κρίση παρέχοντας άμεσα ρευστότητα, όπως είναι ο σκοπός της ύπαρξής του, με βάση το καταστατικό του. Η δεύτερη μεταρρύθμιση αφορά την αναβάθμιση της θέσης των αναπτυσσομένων χωρών έτσι ώστε στα κέντρα αποφάσεων του ΔΝΤ να βαραίνει περισσότερο ο λόγος τους, χωρίς φυσικά να χάνουν οι αναπτυγμένες χώρες την πρωτοκαθεδρία που χαίρουν. Η ίδια ανισότητα επικρατεί και στην Παγκόσμια Τράπεζα, όπου ακόμη και μετά τις μεταρρυθμίσεις που αναμένονταν να ψηφισθούν τον Απρίλιο, οι πλούσιες χώρες θα είχαν το 60% των ψήφων. Απόλυτη πλειοψηφία δηλαδή και βάλε.

Πλάι σε αυτές τις αψιμαχίες πρέπει να προστεθούν και τα συνεχή διπλωματικά επεισόδια στο επίπεδο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού που ξεκινούν από τις απειλές της Ουάσινγκτον προς το Πεκίνο με αφορμή την ένταση στην κορεατική χερσόνησο και καταλήγουν στο πλήγμα που κατάφερε η Γερμανία στην Ρωσία με αφορμή την κατάσχεση των καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες. Η γεωπολιτική διάσταση του ευρω-πλιάτσικου στις κυπριακές τράπεζες διατυπώθηκε με τον μεγαλύτερο κυνισμό από την πρώτη κιόλας σελίδα της International Herald Tribune στις 26 Μαρτίου, μια μόλις δηλαδή μέρα μετά την καταστροφική απόφαση του συμβουλίου υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης. Έγραφε συγκεκριμένα η αμερικανική εφημερίδα, φέρνοντας στην επιφάνεια το μένος των Ευρωπαίων κατά της Λευκωσίας: «Η κυπριακή κρίση περιλάμβανε επίσης πιο ειδικά γεωστρατηγικά θέματα, με τον ρόλο του ρωσικού χρήματος, αυτού που ξεπλένεται αλλά όχι μόνο, να τελεί υπό σοβαρή εξέταση. Οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για παράδειγμα, σε ιδιωτικές συζητήσεις αναφέρονται στην έντονη καχυποψία τους ότι έγγραφα με τις θέσεις της ΕΕ στο πλαίσιο διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία καταλήγουν κανονικά από την Κύπρο στην Μόσχα. Οι ευρωπαϊκές χώρες που ανήκουν στο ΝΑΤΟ είναι επίσης δυσαρεστημένες με την χαλαρότητα με την οποία η Κύπρος αντιμετωπίζει τους Ρώσους κατασκόπους»!

Πως μετά να μην τραβούν οι χώρες που ανήκουν στην ομάδα των BRICS τις δικές τους κόκκινες γραμμές από την Δύση, ανακοινώνοντας ακόμη και την λειτουργία δικής τους αναπτυξιακής τράπεζας…

Πλήγμα σε δολάριο και ευρώ

Ωστόσο, παρότι οι πέντε αυτές χώρες εμφανίζονται να έχουν ένα ενιαίο μέτωπο εναντίον των πλούσιων κρατών που ιστορικά ηγούνταν της παγκόσμιας οικονομίας, δεν είναι καθόλου αμελητέες οι διαφορές κι οι αντιθέσεις στο εσωτερικό τους. Παρότι μάλιστα οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ τους αναπτύσσονται ραγδαία. Το 2002 για παράδειγμα οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ αυτών των πέντε χωρών ανέρχονταν σε 27,3 δισ. δολ, για να φτάσουν το 2012 στα 282 δις. δολ. δηλαδή μέσα σε δέκα χρόνια δεκαπλασιάστηκαν, ενώ προβλέπεται πως το 2015 θα έχουν φτάσει τα 500 δις. δολ. θα έχουν δηλαδή σχεδόν διπλασιαστεί από πέρυσι. Οι αντιθέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των BRICS έχουν στη βάση τους τις τεράστιες αποκλίσεις που εμφανίζουν τα θεμελιώδη οικονομικά τους μεγέθη. Για παράδειγμα, η οικονομία της Κίνας είναι 20 φορές μεγαλύτερη από αυτή της Νότιας Αφρικής και 4 φορές μεγαλύτερη από την οικονομία της Ινδίας ή της Ρωσίας. Ενώ δεν λείπουν και μίνι εμπορικοί πόλεμοι μεταξύ τους. Ανέφεραν για παράδειγμα οι Financial Times στις 26 Μαρτίου ότι «οι τέσσερις μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες στην Βραζιλία – Fiat, Volkswagen, General Motors και Ford – κέρδισαν το 2011 μια αναστολή από τον ανταγωνισμό των φθηνών ασιατικών εισαγωγών. Οι φόροι στην κατανάλωση αυξήθηκαν ακόμη και 30% για τα αυτοκίνητα που περιελάμβαναν ντόπια εργασία κάτω από ένα επίπεδο, σταματώντας έτσι τους Κινέζους και Κορεάτες παραγωγούς στην αποβάθρα»! Αντιμετωπίστηκαν με άλλα λόγια οι Κινέζικες εισαγωγές σαν να ήταν οποιασδήποτε άλλης χώρας, ανεξαρτήτως των βημάτων που γίνονται μεταξύ Βραζιλίας και Κίνας να χρησιμοποιούν τα εθνικά τους νομίσματα στις μεταξύ τους εμπορικές σχέσεις, εγκαταλείποντας το δολάριο που αποτελεί το διεθνές μέσο διεκπεραίωσης των εμπορικών συναλλαγών. Μια τέτοια συμφωνία υπογράφτηκε και τώρα στη Νότια Αφρική, συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον του διεθνούς Τύπου.

Ο ανερχόμενος δυναμισμός των ΒRICS δεν αμφισβητεί μόνο την σημασία του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές. Εξ ίσου βλαπτικός αποδεικνύεται και για το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. Με βάση στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το ΔΝΤ τις μέρες που διεξαγόταν η πέμπτη σύνοδος των ηγετών των BRICS, το 2012 οι κεντρικές τράπεζες των πέντε αυτών χωρών (με συναλλαγματικά αποθέματα που ανέρχονται σε 4,4 τρισ. δολ.) πούλησαν συναλλαγματικά αποθέματα σε ευρώ ύψους 45 δισ. που αντιστοιχούν σε μείωση των θέσεων τους στο κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα της τάξης του 8%. Ως αποτέλεσμα πλέον οι τοποθετήσεις τους σε ευρώ ανέρχονται στο επίπεδο του 24% του συνόλου που είναι το χαμηλότερο επίπεδο από το 2002 όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το ευρώ κι άρχισε να διεκδικεί την δική του θέση στα χαρτοφυλάκια επενδύσεων σε ξένο νόμισμα.

Η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα κι η Νότια Αφρική πλήττονται από την οικονομική πολιτική που ακολουθεί η λεγόμενη Αγία Τριάδα κατά πολλούς τρόπους, όχι τόσο εμφανείς και άμεσους, αυξάνοντας έτσι τους λόγους που επιβάλουν την ανάγκη μιας δικής τους αυτοτελούς παρουσίας, ακόμη και σε ανταγωνισμό με την Δύση, όπως αυτή που επιχειρείται με την αναπτυξιακή τράπεζα. Για παράδειγμα, ελάχιστες ήταν οι αναφορές στον διεθνή Τύπο για τις ευθύνες της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ στην πρόσφατη υποβάθμιση της Kίνας από τον αμερικάνικο οίκο αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, Fitch. Το πρόβλημα με την Κίνα αυτή τη στιγμή είναι πως έχει συγκεντρώσει ένα βουνό συναλλαγματικών αποθεμάτων, ύψους 3,44 τρις. δολ. που πλησιάζει την οικονομία της Γερμανίας. Όμως, πίσω από την ορμητική εισροή ανεπιθύμητων κεφαλαίων που κορυφώθηκε το πρώτο τρίμηνο του έτους βρίσκονται τα προγράμματα αγοράς ομολόγων που εφαρμόζουν οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, προκαλώντας μια πλημμυρίδα ρευστού που ξεβράζεται σε όλο τον κόσμο. Επομένως όσο σοβαρή και βάσιμη κι αν είναι η ανησυχία για την απότομη αύξηση των χρεών που παρατηρείται στην Κίνα με άμεσους υπαίτιους τον σκιώδη τραπεζικό τομέα και τους δήμους από κοινού με τις περιφερειακές διοικήσεις, άλλο τόσο άμοιρη ευθυνών είναι η Τράπεζα του Λαού, όπως ονομάζεται η κεντρική τράπεζα της Κίνας. Η έκρηξη του συνολικού χρέους δηλαδή (δημόσιου και ιδιωτικού) στο 198% του ΑΕΠ, από 125% στα τέλη του 2008, είναι το τίμημα που πληρώνει το Πεκίνο για το άνοιγμα της οικονομίας του. Αναγνωρίζοντας δε πως δεν μπορεί να το αποτρέψει έρχεται και το Πεκίνο με τη σειρά του, να ασκήσει την διαβρωτική του επίδραση σε άλλες μικρότερες χώρες. Αυτό ακριβώς είναι και το ζητούμενο για την Κίνα μέσα από την δημιουργία μιας επενδυτικής τράπεζας: Η επέκταση της επιρροής της και σε άλλες χώρες.

Μέσο επέκτασης της Κίνας

Ήδη, η διείσδυση του ασιατικού γίγαντα στην Αφρική και την Λατινική Αμερική είναι εντυπωσιακή. Καθ’ οδόν για τη Ν. Αφρική ο κινέζος πρόεδρος Χι Ζινπίνγκ επισκέφθηκε την Τανζανία, όπου υπέγραψε μια συμφωνία μαμούθ για την κατασκευή ενός μεγάλου λιμανιού και μιας βιομηχανικής ζώνης το ύψος της οποίας συμφωνίας εκτιμάται σε 10 δις. δολ.! Στην ομιλία που εκφώνησε από ένα συνεδριακό κέντρο (κινέζικης κατασκευής) στο Νταρ ες Σαλάμ υποσχέθηκε πως την επόμενη τριετία η χώρα του θα χορηγήσει δάνεια ύψους 20 δις. δολ. μόνο στην Αφρική. Περιττό να πούμε πως η κριτική που ήδη ασκείται απέναντι στην Κίνα είναι σοβαρή καθώς κατηγορείται για επαναφορά των πιο άνισων και εκμεταλλευτικών οικονομικών σχέσεων που τυπικά καταργήθηκαν. «Η Κίνα παίρνει από μας βασικά προϊόντα και μας πουλάει βιομηχανικά. Αυτή ήταν η ουσία της αποικιοκρατίας» δήλωνε αγανακτισμένος στους Financial Times ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας της Νιγηρίας, εκφράζοντας την απροθυμία της οικονομικής ελίτ της Αφρικής να δεχθεί την οικονομική εισβολή της Κίνας, όπως εκφράζεται με τη συνεχή αύξηση της αξίας του διμερούς εμπορίου που πέρυσι έφτασε τα 198 δισ. δολ.

Η ίδια κατάσταση εκφράζεται και στη Λατινική Αμερική, όπου από το 2008 η Κίνα έχει μετατραπεί στον μεγαλύτερο δανειστή της περιοχής, με αποτέλεσμα το Πεκίνο να καλύψει το κενό που άφησε πίσω της η Ουάσινγκτον λόγω της όξυνσης που επήλθε μετά την άνοδο στην εξουσία μιας σειράς αριστερών κυβερνήσεων. Σύμφωνα με την Guardian Weekly στις 5 Απριλίου, η Κίνα «το 2010 προσέφερε υπό την μορφή δανείων 37 δις. δολ. – περισσότερα από την Παγκόσμια Τράπεζα, την Δι-αμερικανική Τράπεζα και την Τράπεζα Εισαγωγών Εξαγωγών των ΗΠΑ από κοινού. Τα περισσότερα από αυτά έχουν πάει στους μεγαλύτερους εξαγωγείς – Βενεζουέλα, Βραζιλία, Αργεντινή και Ισημερινό – για εξορύξεις ή υποδομές μεταφορών». Το αποτέλεσμα αυτών των δανείων ήταν αρχικά να αυξηθεί κατακόρυφα το εμπόριο μεταξύ Κίνας και Λατινικής Αμερικής που ενώ η αξία του το 2000 ήταν 10 δις. δολ. το 2011 εκτινάχθηκε στα 241 δις. Επίσης, αποτελεί κοινή παραδοχή πλέον ότι αν η Λατινική Αμερική έμεινε σχεδόν εντελώς ανεπηρέαστη από την κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ το 2008 αυτό συνέβη λόγω της εισροής κεφαλαίων από την Κίνα. Αυτό ήταν το βραχυπρόθεσμο οικονομικό όφελος που είχε η Λατινική Αμερική από την κινέζικη εισβολή που πλέον περιγράφεται στην βιβλιογραφία ως «αγώνας δρόμου για ό,τι απέμεινε». Μακροπρόθεσμα ωστόσο τα οφέλη είναι πολύ αμφισβητούμενα καθώς σε πολλές χώρες της περιοχής, όπως για παράδειγμα στον Ισημερινό, παρθένα δάση του Αμαζονίου έχουν αποψιλωθεί προς όφελος των σχεδίων εξόρυξης Κινέζων επενδυτών. Από αυτό τον απολογισμό της κινέζικης πλημμυρίδας ρευστού δεν μπορεί να λείπει η υλική δυνατότητα που δόθηκε σε πολλές αριστερές κυβερνήσεις να χρηματοδοτήσουν προγράμματα καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, εξασφαλίζοντας την κοινωνική συνοχή.

Η δημιουργία της επενδυτικής τράπεζας των BRICS θα δώσει νέα πνοή στα σχέδια επέκτασης της οικονομικής επιρροής της Κίνας και των άλλων χωρών. Γιατί, η αυτοτελής τους παρουσία στην διεθνή οικονομία έχει διττό χαρακτήρα. Από την μια αμυντικό καθώς επιχειρούν να δημιουργήσουν αναχώματα στην βιτριολική επιρροή θεσμών όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια τράπεζα, που κατά κοινή ομολογία αποτελούν και μέσα επέκτασης της αμερικάνικης πολιτικής επιρροής. Υπό αυτό το πρίσμα η επιρροή των γνωστών μεγάλων δυνάμεων εξισορροπείται, μιας και αποκτά σημαντικά αντίβαρα. Από την άλλη ο χαρακτήρας του νέου και υπό δημιουργία χρηματοπιστωτικού κέντρου θα είναι επιθετικός γιατί ανεξάρτητα κράτη θα αναγκάζονται να προσφύγουν στις πιστώσεις του προκειμένου να κατασκευάσουν τις αναγκαίες υποδομές, υποθηκεύοντας έτσι την οικονομική τους ανεξαρτησία και την δική τους βιομηχανική ανάπτυξη. Αυτά τα κράτη ενδεχομένως μεταξύ ΔΝΤ και της υπό δημιουργίας επενδυτικής τράπεζας να νιώθουν σαν να είναι μεταξύ της Σκύλλας και της Χάρυβδης.

Σε κάθε περίπτωση η τράπουλα ξαναμοιράζεται και οι πρωταγωνιστές του χθες με κανένα τρόπο δεν θα είναι ίδιοι με τους πρωταγωνιστές του αύριο…

[Δημοσιεύθηκε στο Hellenic Nexus, Μάιος 2013]